9. Cilt Fihristi
HAVÂÎ HAT HELİKOPTERBÖCEKLERİ (Bkz. Kızböcekleri) HAVAKİRLİLİĞİ HELSİNKİ ANLAŞMALARI HAVÂLE HELVA SOHBETİ HAVÂLE (Tıp) HELYUM HAVAN HEMİNGWAY, Ernest Miller HAVAN TOPU HEMMÂM BİN MÜNEBBİH HAVÂRÎLER HEMOFİLİ […]
09. Cilt
Hayât bin Kays bin Rahhâl bin Sultan el-Ensârî el-Harrânî
On ikinci yüzyılda Harrân’da yetişen evliyânın büyüklerinden ve âriflerin ileri gelenlerinden. İsmi, Hayât bin Kays bin Rahhâl bin Sultan el-Ensârî el-Harrânî’dir. Harrân şehrinde doğup, yetiştiği […]
Hayâtîzâdeler
On yedi ve on sekizinci yüzyıllarda yaşamış ve Osmanlı sarayına hizmet etmiş doktor âilesi. Hayâtîzâde Feyzi Efendi (Büyük): Doğum yeri ve târihi bilinmemektedir. Mûsevî asıllı […]
Hayber Gazâsı
Peygamber efendimizin “sallallahü aleyhi ve sellem” 628 senesinde Hayber Kalesinin fethiyle netîcelenen zaferi. Hayber, Peygamber efendimiz devrinde, Yahûdîlerin toplandığı bir merkezdi. Peygamber efendimiz Medîne’ye hicret […]
Hayır ve Şer
Alm. Wohltat und Bösetat, Fr. bien et mal, İng. good and evil. İyi ve kötü şeyler. Dînin ve aklın beğendiği şeyler “hayır”; dînin ve aklın […]
Hayız ve Nifas
Alm. Menstruation, monatliche Regel (f), Zeitraum m von 40 Tagen nach der Entbindung, Fr. Menstruation (f), regles (f.pl.) periode (f), de 40 jours apres l’accouchement, […]
Hayvanat Bahçesi
Alm. Zoologischer Garten, Zoo, Tierpark m, Fr. jardin (m), zoologique, İng. Zoological garden, zoo. Yabânî ve evcil hayvanların teşhiri için düzenlenmiş park tipinde yer. Dünyânın […]
Hayvanlar (Animalia)
Alm. Tiere, Viehe (pl), Fr. Animeaux; betes (m), İng. animals. Genellikle yer değiştirerek hareket eden, organik maddelerle beslenen, içgüdüleriyle hareket eden akıldan yoksun canlılar. Bugün […]
Hazar Denizi
Avrupa ve Asya Kıt’aları arasında dünyânın en büyük iç denizi. Eski adı Casprum veya Hyracnıum Mare’dir. Hazar Denizinin güney kıyılarının bir kısmı İran’a âittir. Geri […]
Hazar Gölü
Güneydoğu Anadolu’da Elazığ vilâyetinin güneyinde yer alan göl. Güneydoğu Torosların batı kısmında ve dağ sıraları arasında kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda uzanan bir çöküntü gölüdür. Alanı 85 km2, […]
Hazîne-i Evrâk
Osmanlı devlet arşivi. Önceleri sarayda iki evrâk mahzeni vardı. Bunlardan biri Paşakapısı’nda, diğeri de eski Dîvânhâne yeri yakınındaydı. Bütün kânunlar, nizamlar ve mühim emirler âit […]
Hazîne-i Hâssa
Osmanlı pâdişâhlarının şahsî gelir ve giderlerine âit işlere bakan teşkilât. Osmanlı Devleti mâliyesinde iki büyük hazîne vardı. Birincisi bütün devlet gelirlerini toplayıp muayyen kânunlarla mahallerine […]
Hazımsızlık
Alm. Verdauungsbeschwerden (pl), schlechte Verdauung (f), Fr. Troubles (m.pl.) de la digestion, İng. Indigestion. Genellikle yiyeceklerin alınmasından sonra ortaya çıkan ve karın boşluğundaki çeşitli şikâyetleri […]
Hazkîl Aleyhisselâm
İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden veya Allahü teâlânın velî kullarından. Yâkûb aleyhisselâmın oğullarından Lâvi’nin neslindendir. Mûsâ aleyhisselâmın vefâtından sonra gönderilen üçüncü peygamberdir. Birçok müfessirler (tefsîr âlimleri) Mü’min […]
Hece Vezni
Bir nazım ölçüsü. Bir şiirdeki mısraların aynı sayıda heceden meydana gelmesi esâsına dayanır. Eskiden buna hesâb-ı benân (parmak hesabı) da denilirdi. Türklerin şiirde asıl olarak […]
Hegel, George Wilhelm Friedrich
Alman filozofu. 27 Ağustos 1770’te Sututtgart Württemberg’te doğdu. İlk ve orta öğrenimden sonra Tübingen Üniversitesinde, felsefe, klâsik edebiyat ve ilâhiyat öğrenimi gördü. Tübingen’deki Protestan Stiftinde […]
Heisenberg, Werner Karl
Atomun yapısı ile alâkalı çalışmaları ile tanınmış, kuantum mekaniğinin kurucusu olan Alman fizikçisi. 1901’de Würzburg’da doğdu. 1 Şubat 1976’da Münih’te vefât etti. Münih Üniversitesinde Arnold […]
Hekimbaşılık
Osmanlı sarayının ve memleketin sağlık işleriyle uğraşan teşkilât. Bu teşkilâtın başındaki vazîfeliye “hekimbaşı” denilirdi. Bâzı kaynaklara göre Fâtih Sultan Mehmed Handan önce Sultan İkinci Murâd […]
Hekimoğlu Ali Paşa
Osmanlı sadrâzamı. Venedikli mühtedîlerden (İslâmı kabul eden) Hekimbaşı Nuh Efendinin oğlu olup, Haziran 1689’da dünyâya geldi. İyi bir eğitim gördükten sonra Sultan Üçüncü Ahmed Han […]
Hemmâm bin Münebbih
Tâbiîn’in meşhûrlarından. İsmi, Hemmâm bin Münebbih bin Kâmil olup, künyesi Ebû Ukbe’dir. Aslen Yemenli olduğu için Yemânî, San’a şehrinden olduğu için San’ânî, İslâmiyetten önce Yemen’e […]
Hemoglobin
Alm. Hamoglobin (n), Fr. Hemoglobine (f), İng. Haemoglobin. Kırmızı kan hücrelerinde (alyuvarlarda) bulunan, kanın oksijen ve karbondioksit taşıma işini yapmasında görevli, demir ihtivâ eden solunum […]
Hendek Savaşı
Peygamber efendimizin, müşriklerle hicretin 5. (M. 627) yılında yaptığı müdâfaa savaşı. Bu savaşta düşman ordusu, Mekke’de bulunan putperest müşriklerden, bâzı yahûdî ve diğer kabîlelerden meydana […]
Hersekli Ârif Hikmet
Osmanlı şâirlerinden. 1839 senesinde Hersek’in Mostar kazâsında doğdu. Babası Zülfikâr Nâfiz Paşadır. Hersek’te tahsile başladı. Dedesi ve babası ölünce Bosna’ya taşındı. Tahsil için İstanbul’a geldi. […]
Hezârfen Ahmed Çelebi
Osmanlı Devleti zamânında yetişen ve dünyâda ilk olarak uçmayı başaran Türk bilgini. Ne zaman ve nerede doğduğu bilinmeyen Ahmed Çelebinin hayâtı hakkında mâlûmat yok denecek […]
Hiciv-Hicviye
Bir kişiyi, bir toplumu, bir âdeti, görülen kusur ve eksiklikleri, gülünç hâlleri, açık veya kapalı olarak yeren, alaya alan söz ve yazılar. Ebedî türün mizah […]
Hidrojen Bombası
Alm. Wasserstoff bombe (f), Fr. Bombefà hydrogène (bombe H), İng. Hydrogen bomb. Tahrip gücü yüksek termonükleer bomba. Altmış megatona kadar çıkarılabilen tahrip gücü ile 390 […]
Hidrokarbon
Alm. Kohlenwasserstoffverbindung (f), Kohlenhydra, Fr. Hydrocarbone (m), İng. Hydrocarbon. Sâdece karbon ve hidrojen atomları ihtivâ eden organik bileşikler. Hidrokarbonlar çok çeşitlidir. Birçok üyesi endüstriyel bakımdan […]
Hîfâ Hâtun
Kadın sahâbîlerden. Medîne-i münevverede güzelliği ve ahlâkı ile meşhurdu. Tevekkül sâhibi, kazâya rızâ gösteren ve Resûlullah efendimize ziyâdesi ile bağlı olup sözünden çıkmayan bir sahâbiye […]
Hilye-i Seâdet
Sevgili Peygamberimiz Muhammed aleyhisselâmın görünüşü, tanınması. Lügatta hilye, “yaratılış, sûret (görünüş), sıfat” mânâlarına kullanılmıştır. Hilye kelimesi, Peygamberimizin görünüşünü anlatan hadîs-i şerîf ile dört halîfesi ve […]
Hind binti Utbe
Kadın sahâbîlerden. Mekke müşriklerinden Utbe bin Rebîa’nın kızı, Ebû Süfyân’ın hanımı ve sevgili Peygamberimizin hanımlarından Ümmü Habîbe “radıyallahü anhâ” ile hazret-i Muâviye’nin annesidir. Mekke’de doğdu. […]
Hıdırellez
Rûmî senede Nisan ayının 23., mîlâdî senede mayıs ayının 6. günü. Hıdırellez, Hızır aleyhisselâm ile İlyâs aleyhisselâmın isimlerinin birleştirilerek söylenmesinden doğan bir ifâdedir. Bir yıl, […]
Hıristiyanlık
Alm. Christentum (n), Fr. Christianisme (m), İng. Christianity. Îsâ aleyhisselâma gönderilen hak din Îsevîliğin bozulmuş hâline verilen ad. Aslı bozulmuş semâvî dinlerdendir. Semâvî din, değeri […]
Hırka-i Saâdet
Peygamber efendimizin “sallallahü teâlâ elyhi ve sellem” Topkapı Sarayında altın ve gümüş sandık içerisinde muhâfaza edilen hırkasına verilen ad. Yazdığı güzel kasîdesinden dolayı, Eshâb-ı kirâmdan […]
Hırka-i Şerîf
Peygamberimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” tarafından büyük velî Veysel Karânî‘ye hediye edilen hırka. Peygamber efendimiz vefâtına yakın sırtlarındaki hırkanın Veysel Karânî’ye verilmesini hazret-i Ömer ile […]
Hızır Aleyhisselâm
İbrâhim aleyhisselâmdan sonra yaşamış bir peygamber veya velî. Avrupa ve Asya kıtalarına hâkim olan Zülkarneyn aleyhisselâmın askerinin kumandanı ve teyzesinin oğludur. İsminin, Belkâ bin Melkan, […]
Hızır Çelebi
Osmanlı âlimi. İstanbul’un ilk kâdısı ve belediye başkanı. İsmi, Hızır bin Celâleddîn olup, soyca Nasreddîn Hoca‘ya dayanır. Babası Sivrihisar kâdısıydı. Sivrihisar; bugünkü Eskişehir’in ilçesi olabileceği […]
Hûd Aleyhisselâm
Yemen’de bulunan Âd kavmine gönderilen peygamber. Nûh aleyhisselâmın oğlu Sâm’ın neslindendir. Bir ismi de Âbir olup, lakabı Nebiyyullahtır. Kur’ân-ı kerîmde ismi bildirilen peygamberlerdendir. Yemen’de Aden […]
Hudeybiye Antlaşması
İslâm târihinde Peygamberimiz devrinde Mekke’deki putperest müşrikler ile 628 yılında yapılan antlaşma. Antlaşma, Mekke yakınında bulunan Hudeybiye köyünde yapıldığı için bu adı aldı. Müşriklerin Müslümanlarla […]
Hulefâ-i Râşidîn
Dört büyük halîfe. Peygamber efendimizin vefâtından sonra sırasıyla halîfe olan hazret-i Ebû Bekr, hazret-i Ömer, hazret-i Osman ve hazret-i Ali “radıyalahü anhüm” olmak üzere ilk dört […]
Hümâyûn Şah
Hindistan’daki Büyük Gürgâniyye Devleti (Babürlüler) hükümdarı. Lakabı Mîrzâ Nâsırüddîn Muhammed’dir. 6 Mart 1508 yılında Kâbil’de doğdu. 26 Ocak 1556 yılında vefat etti. Gürgâniyye Devleti (1526-1858)nin […]
Huneyn bin İshak
Dokuzuncu yüzyılda Irak’ta yetişen ve fen ilimlerinin bir çok sahasında tercüme yapan, eser yazan âlim. Künyesi, Ebû Zeyd’dir. 810 (H.194) senesinde Fırat kıyısındaki Hire kasabasında […]
Huneyn ve Tâif Gazvesi
İslâm târihinde Hevazin ve Sakîf kabileleri ile 629 (H.8) senesinde yapılan savaş. Mekkeli müşriklerle yapılan Hudeybiye Antlaşmasından sonraİslâmiyet, Arabistan’ın her tarafına yayıldı. Putperestlerin merkezi Mekke […]
Hurma (Phoenix dactylifera)
Alm. Dattelpalme (f), Fr. Dattier(m), İng. Date palm. Familyası: Palmiyegiller (Palmae). Türkiye’de yetiştiği yerler: Yerli bitkimiz değildir. Batı, Güney Anadolu ve Akdeniz bölgesinde yetişir. İnsanoğlunun […]
Hüseyin Avni Paşa
Sultan Abdülazîz’in tahttan indirilip şehit edilmesine sebeb olan devlet adamlarından. 1820 yılında doğan Hüseyin Avni, Ahmed adında bir uşağın oğludur. 15 yaşında İstanbul’a geldi. Bir […]
Hüseyin Baykara
Tîmûr Hanın torunu olup babası Muizzüddin Ömer Şeyhtir. 1438 yılında Herat’ta doğdu. 1470 (H. 874) yılında Şahruh’un oğlu Baysungur’un torunu Mirzâ Yâdigâr Muhammed’i bertaraf ederek; […]
Hüseyin bin Ali
Resûlullah’ın torunu, hazret-i Ali’nin ikinci oğlu. On iki imâmın üçüncüsü. Hüseyin adını, Resûlullah efendimiz vermiştir. Künyesi, Ebû Abdullah’tır. Lakabı Seyyid ve Şehîd’dir. Soyundan gelenlere “seyyid” […]
Hüseyin bin Tallal
Ürdün Meliki. 14 Kasım 1935’te Amman’da doğdu. Peygamber efendimizin soyundan olup, şerîftir. Harrow ve Sandhurs’ta öğrenim gördü. 1952’de sağlığının bozulması üzerine tahttan indirilen babası Kral […]
Hüseyin Paşa (Amcazâde Hacı)
Osmanlı sadrâzam ve devlet adamlarından. Köprülü Mehmed Paşanın kardeşi Hasan Ağanın oğlu olup, doğum târihi belli değildir. Yeğen Hüseyin Bey nâmı ile de tanınmaktadır. İlk […]
Hüseyin Paşa (Gâzi, Deli)
Osmanlı sadrâzamlarından. Bursa Yenişehir’de doğan Hüseyin Paşa, Enderun’da, saray baltacıları arasında eğitim gördü. Küçük ve büyük mîrâhûrluk vazifesinde bulunduktan sonra, 1632 yılında Kaptan-ı deryalığa getirildi. […]
Hüseyin Vâiz-i Kâşifî
Tîmûroğulları hükümdârlarından Sultan Hüseyin Baykara zamânında Herât’ta yetişen Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinden ve evliyânın büyüklerinden. İsmi, Hüseyn bin Ali, lakabı Kemâleddîn’dir. Kâşifî, Vâiz-i Hirevî Velî […]
Huzeyfe-tül Yemânî
Eshâb-ı kirâmdan. Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellem efendimizin sırdaşı olup, künyesi Ebû Abdullah’tır. Babasının ismi Huseyl olup, Yemânî lakabı ile meşhurdur. 656 (H.36) senesinde hazret-i […]
Huzur Dersleri
Pâdişâhın huzûrunda ilim adamlarınca yapılan ders. Osmanlı pâdişâhları zaman zaman ulemâdan ileri gelenleri saraya davet ederler, ilmî mütâlaalarını dinliyerek istifâde ederlerdi. Huzurda âyet-i kerîme ve […]
İBN-İ HALDÛN
Büyük İslâm târihçisi, kırâat ve fıkıh âlimi, devlet adamı, sosyolog. İsmi, Abdurrahmân bin Muhammed Hadramî, künyesi Ebû Zeyd, lakabı Veliyyüddîn’dir. Aslen Yemen’in Hadramut şehrinden olduğu […]
İbn-i Kesîr
Mekke-i mükerremede yetişen meşhur kırâat âlimlerinden. Tâbiînden yâni Peygamber efendimizin arkadaşlarını görenlerdendi. Kur’ân-ı kerîmin kırâatini (okuyuşunu) Peygamber efendimizin okuduğu gibi bildiren âlimlerin ikincisidir. İsmi, Abdullah […]
İbn-i Sîrîn
Tâbiînden, yâni Peygamber efendimizin Eshâb-ı kirâmını gören büyüklerden. Meşhur hadis, fıkıh, tefsir âlimi ve rüyâ tâbircisi. İsmi; Muhammed bin Sîrîn, künyesi Ebû Bekr’dir. Babası, Eshâb-ı […]
İbni Kemâl Paşa
On beşinci ve on altıncı asırda yetişmiş olan Osmanlı âlimlerinin en meşhûrlarından. İsmi, Ahmed bin Süleymân bin Kemâl Paşadır. Lakabı Şemseddîn’dir. Dedesi Kemâl Paşaya nisbetle […]
İbrâhim Aleyhisselâm
Kur’ân-ı kerîm’de ismi bildirilen peygamberlerden, ülülazm adı verilen altı peygamberden biri olup, Keldânî kavmine gönderilmiştir. Peygamber efendimiz Muhammed aleyhisselâmdan sonra peygamberlerin ve insanların en üstünüdür. […]
İbrâhim bin Edhem
Tâbiînin meşhur âlimlerinden ve evliyânın büyüklerinden. İsmi, İbrâhim bin Edhem bin Mansûr olup, künyesi Ebû İshâk’tır. Nesebi hazret-i Ömer’e “radıyallahü anh” dayanır. Babası Edhem, Belh […]
İbrâhim Han
Osmanlı pâdişâhlarının on sekizincisi ve İslâm halîfelerinin seksen üçüncüsü. Birinci Ahmed Han ile Mahpeyker Kösem Sultanın oğlu olup, 1615 yılında doğdu. Bu adı taşıyan tek […]
İbrâhim Nehâî
Tâbiînden, yâni Peygamber efendimizin “sallallahü aleyhi ve sellem” Eshâbını gören büyüklerden. Kûfe’de yetişen en büyük fıkıh ve hadis âlimlerindendir. İsmi, İbrâhim bin Yezîd’dir. Künyesi Ebû […]
İdrîs Aleyhisselâm
Kur’ân-ı kerîm’de ismi geçen peygamberlerden. Şit aleyhisselâmın torunlarındandır. Asıl ismi Ahnûh veya Hanûh’tur. Kur’ân-ı kerîm’de İdrîs diye bildirildi. Kendisine peygamberlik, hikmet ve sultanlık verildiği için […]
İslâm Hukuku
Bu hukuk sistemi, bütün beşerî hukuk sistemlerinden ayrı bir yapıya sâhiptir. Kaynağı tamâmen ilâhî olup, insanların düşüncelerinden doğmamıştır. Tamâmen dînî hükümlere dayanmaktadır. Bu hükümler, Kur’ân-ı […]
