Hâlid-i Bağdâdî

Bağdat’ın kuzeyinde Zûr şehrinde 1778 (H.1192) yılında doğdu.

1826 (H. 1242)da Şam’da ta’ûndan (vebâdan) vefât etti.

Babası, Bağdâd’ın Şehrezûr kasabasından Ahmed bin Hüseyin’dir. Bâzı eserlerinde isminin Hüseyin olduğu da kayıtlıdır. Annesi ise, hazret-i Ali’nin soyundandır. Küçük yaşta aklî ve naklî ilimleri, yâni tefsir, hadîs, fıkıh, tasavvuf, akâid, nahiv, sarf, meânî, beyân, bedî, vad, âdâb, arûz, edeb, lügat, usûl, mantık, hikmet (fen), hey’et (astronomi) geometri, hesab ve diğer ilimleri öğrenmiş hattâ Firûzâbâdî’nin Kâmûs’unu ezberlemişti. Asrındaki bütün âlimlerden daha üstün bir ilme sâhip ve Kur’ân-ı kerîmin esrârına vâkıf idi.

Anlatılan ve anlatılamayan ilimlerde derin âlim Muhammed bin Âdem-i Kürdî’den, fazîletler sâhibi Sâlih-i Kürdî’den, üstünlükler sâhibi Abdurrahmân-ı Kürdî’den, fazîletli ilim deryâsı Abdurrahîm Berzencî’den, onun kardeşi Abdülkerîm Berzencî’den, Abdullah-ı Harpanî’den ve daha birçok âlimden ders görüp, ilim öğrenmiş ve onlardan icâzet (diploma) almıştır.

Süleymâniyye mütesarrıfı Abdurrahmân Paşa, bir medresede ders vermesini, her neye ihtiyâcı olursa ziyâdesiyle vereceğini teklif etti ise de, kabul etmedi. 1799 yılında üstâdı Seyyid Abdülkerîm Berzencî vebâdan vefât edince talebelerinin boş kalmaması için onlara ders verdi. Her taraftan âlimler dersine koştu. Şerh-i Muhtasar-ı Müntehî kitabını Bağdat’ta okutmaya başladı. Kâdı Beydâvî Tefsîrini, Şeyh ibni Hacer-i Mekkî’nin Tuhfetül-Muhtâc’ını, Şerh-i Mevâkıf’ı ve Şerh-i Mekâsıd’ı, Siyâlkûtî’in Haşiyeleri ile ve bunlara benzer en ince ve zor ilimleri okuttu. Bütün dünyâda “Ledünnî Hârika” adı ile anıldı. Böylece yirmi bir yaşındayken binlerce âlim ve talebeye üstâd olmuş, yedi sene ders okutmuştur.

Her müşkili çözer, her derde devâ olurdu. Dünyâya düşkün değildi. Dünyâ malına ve bununla ilgili şeylere ehemmiyet vermeyip, gece gündüz ibâdet ederdi. Dâima nefis muhâsebesi yapar, hep ağlardı. Çok düşünceliydi. 1805’te hacca gitti. Yolda Şam âlimlerinden çok saygı gördü. Verdiği cevâblarla âlimleri hayrette bıraktı. Alçakgönüllü olduğundan, orada Allâme Muhammed Küzberî’den hadis rivâyeti ve icâzeti, Mustafa Kürdî’den de hadis ve Kâdirî icâzeti aldı. Yollarda söylediği fârisî beyitler, nâzik ve ince rûhunun terennümleridir. Dîvânını gören hayrân olur. Medîne-i münevvereye kavuştuğu zaman, şu beyitle başlayan Kasîde-i Muhammediyye’yi Farsça olarak yazmıştır:

Gül, rûy-i Muhammed’e gıbta eder (aleyhisselâm)

Kokumu, onun terinden aldım, der.

Mevlânâ Hâlid, hacdan, memleketine gelip ders vermeye başladı. Fakat gece gündüz Hindistan’ı düşünüyordu. Bir gün, Hindistan’ın o zamanki en büyük âlimi ve velîsi olan Abdullah-ı Dehlevî’nin talebelerinden biri geldi. İkisi bir yerde uzun zaman başbaşa kaldı. Talebelerine ders vermeye gelmez oldu. Talebeler Hindliye kızmaya başladı. Bir süre sonra, ikisi birlikte Hind yolculuğuna çıktılar. Herkes yoldan çevirmek için çok uğraştı, fakat fayda vermedi.

Mevlânâ Hâlid talebeleri ile birlikte Bağdat’tan Şam’a hicret ederken, yolda kâfileyi basmak ve yağmalamak isteyen yol kesicilerin başı Saffet şöyle anlatıyor: “Kalabalık adamlarımla, Mevlânâ Hâlîd’e saldırdık. Gördük ki, kâfilenin içinde beyaz elbiseli, heybetli bir süvâri var. Gözümüzün önünde o kadar büyüdü ki, bir büyük dağ kadar oldu. Kâfile ile aramıza girdi. Hepimiz korkudan titremeye başladık. Mızraklarımız ellerimizden düştü. Hayvanlarımızdan yere yıkıldık. Bu kâfilede büyük bir velî olduğunu anladık. Pişman olup, «El aman, el aman!» dedik. Kâfilede Mevlânâ Hâlid’i görünce, hepimiz kusurlarımızın affını ricâ ettik. Ayaklarına kapandık. Yaptıklarımıza tövbe edip talebelerinden olduk.”

Mevlânâ Hâlid buyurdu ki: “Bu fakîrin dostlarına ve sevenlerine nasihatı şudur ki, herkes elinden geldiği kadar Rabbine dönsün. Dünyâ, para ve giyecekler değildir. Kul neye rağbet eder, neyi elde etmeye canla başla çalışırsa onun dünyâsı o olur. Sevdiklerimiz için Allahü teâlâdan istediğimiz, dâimâ Hakk’ın divânında yüzlerini ak edecek amellerle meşgul olmalarıdır. Yüzleri sarartan o dehşetli günden el aman! Sâlih amel işleyen kendine, kötü iş yapan da yine kendine etmiştir. Vesselâm.”

Yine buyurdu ki: “İhlâsı olan (yaptığını Allah rızâsı için yapan) kurtulur. İhlâs ne kadar çok olursa, evliyânın yardımı o kadar ziyâde olur.”

“İnsanoğlu, dünyâyı (dünyâlık) elde etmek uğruna nice sonsuz nîmetleri ve saâdetleri kaçırdı!”

Câliyet-ül-Ekdâr; Fârisî dille yazdığı, ince rûhunun terennümlerini bildiren Dîvân’ı; Arabî ve Fârisî mektuplarını ihtivâ eden Mektûbât’ı; İ’tikâdnâme adındaki Ehl-i sünnet vel-cemâ’at mezhebinin îmân bilgilerini ihtivâ eden, bugün Îmân ve İslâm ismi verilerek Türkçeye tercüme edilmiş eseri çok kıymetlidir. Bu bilgiler Herkese Lâzım Olan İmân kitabı içinde de mevcuttur. Bu eserin Türkçe, Fransızca, Almanca ve İngilizce, Arapça yanında birçok dilde tercümeleri İhlâs Vakfı tarafından bastırılmıştır.


Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî hazretlerinin Şam’da Kâsiyûn Dağı mezarlığında bulunan türbesi.

    Dîvân’ından bir şiiri:

    YÂ RESÛLALLAH!
    Sen âlemlere tabib, ben kalbi gâyet hasta,
    Şifâ bulmak ümidi ile sana getirdim.
    Sırtımda günâh dağı ve yüzüm saman gibi
    Ümidliyim buraya zevâl için getirdim.
    Senin ayrılığından gece gündüz ağlarım.
    Bir damlası olmazsa ölürüm, cân veririm.
    Akıl onu övmekte çok sıkıntıya düştü,
    Maazallah mümkün mü, o bu kadar anlıyor.
    O’nu hulkuyla övmek, boşuna uğraşmaktır.
    O’nu sözle anlatmak bundan da zor geliyor.
    Affedici ve kerim ve o kadar cömerttir.
    Sudan inci, taştan cevher, dikenden gül geliyor.
    Güneş nûr saçıyorsa, onun nûrlarındandır,
    Güldeki ter damlası gül yüzünden geliyor.
    Onu vasfetmek bundan daha yüksektir amma,
    Daha yüksek söylersem, ağyâr inkâr ediyor.
    Âlemi bir zerreye sığdırmak mümkün olur,
    O’nu sözle anlatmak bundan da zor geliyor.