Kategori: 02. Cilt

Sultan İkinci Mahmud’un yeniçeri ocağını ortadan kaldırmasından sonra bu teşkilatın yerine tesis edilen ordunun adı. Sultan Mahmud Han, bir anarşi yuvası haline gelen Yeniçeri ocağını, 1826’da Ağa Hüseyin Paşanın da desteğiyle lağvetti. Bu durum, Osmanlı tarihinde “Vak’a-i hayriyye” adıyla anıldı. Lağvedilen ordunun yerine Peygamber efendimizin adına izafeten “Asakir-i Mansure-i Muhammediye” teşkilatını kurdu. Ağa Hüseyin Paşayı serasker ünvanıyla bu teşkilata komutan tayin etti. 7 Temmuz 1826’da bu teşkilata ait bir kanunname hazırlattı. Bu ordunun teşkilatlanmasına ilk olarak İstanbul’da “tertip” adı verilen sekiz alayın kurulmasıyla başlandı. Sekiz alayın ikisi Serasker kapısında, diğer…

Alm. Aufbauender Stoffwechsel (m), Fr. Anabolisme, İng. Anabolism. Organizmada meydana gelen yapıcı olaylar. Vücuda alınıp sindirilmiş besin maddelerinden, canlı hücre stoplazmasının karışık yapılı maddelerinin meydana getirilmesi hadiseleridir. Özümleme olarak da bilinir. Latince bir kelimedir. Metabolizmanın iki safhasından biri olup diğeri de zıttı olan katabolizmadır. Yani metabolizma, canlı organizmada veya canlı hücrede meydana gelen bir takım anabolik (yapıcı) ve katabolik (yıkıcı) kimyasal hadiselerin toplamından ibarettir. Vücut görünürde mühim bir değişikliğe uğramıyor veya çok uzun zaman (aylar-yıllar) sonra fark edilebilecek bir değişiklik gösteriyor gibi görünüyorsa da beyin ve omirilik dışında kalan organların…

Alm. Anabiose, Fr. Anabiose, İng. Anabiosis. Uzun veya kısa bir süre sükunet halinde bulunduktan sonra tekrar aktif hayata dönüş. Anabiyoz, bazı hayvanların kuraklık ve don gibi yaşamalarına uygun olmayan zamanları latent halde geçirmeleri olayıdır. Belirti göstermeden, gizli olarak var olma haline latent durum denir. Bu durumda hücreler içlerindeki su miktarını buharlaştırarak minimuma indirirler. Oksijen tüketimini de azaltırlar. Kurumuş olanları rüzgarla savrulur. Hava akımlarıyla dünyayı dolaşır, kuş tüylerinin arasında, pantolon paçalarında seyahat ederler. Dış şartlar tabii hale gelince nem ve ısı alarak aktif hayata dönerler. Bir hücrelilerde bu özellik başarı ile…

Alm. Amiant (m), Fr. Asbeste, Amiante (m), İng. Asbestos. Lifli yapıya sahip mağnezyum ve kalsiyum silikatların hidrate haline verilen isim. M.Ö. 5. yüzyıldan beri bilinmektedir. Isıya dayanıklı olup, hamlaç alevinde eriyebilir. Cevherden özel değirmen taşları arasında öğütülerek çıkarılır. Yün şekline getirilir. Bundan sonra çeşitli maksatlarla kullanılır. Lifler eğirilir, örgü yapılır ve sıkıştırılır. Bu işlemler yapılırken yardımcı madde olarak, pamuk, metalik teller, lastik, çimento vb. kullanılır. Amyantın günümüzde 3000’den ziyade kullanma sahası vardır. Liflerinden ateşe dayanıklı elbiseler, izole elektrik kabloları, fren astarı, perdeler, izole dolaplar, plakalar yapılır. Isı ve elektriği iletmediği…

Doğu Asya’daki büyük nehirlerden ikincisi. Kara Ejder olarak bilinir. Uzunluğu 4.486 kilometre, havzası ise 1.843.000 kilometrekaredir. Şilka ve Argun adındaki iki nehir kolunun birleşmesi ile meydana gelmiştir. İki kolun birleştiği yerden itibaren uzunluğu 3.000 kilometredir. Amur adını aldıktan sonra, Habarovsk’a kadar, Çin’in Herlung – Kiang eyaleti ile Sovyetler Birliği’ne ait olan Amur ve Ebrie eyaletleri arasında uzunca bir sınır çizer. Düzlüğe indikten sonra, Sovyetler Birliği sınırları içinde akar. Japon Denizi ile Obiotsk Denizlerini birleştiren Tatar Boğazında Büyük Okyanusa dökülür. Geniş bir alanı kaplayan Amur Havzasında muson iklimi hüküm sürer. Amur’a…

Norveçli kaşif. 1872’de doğdu. Denize karşı olan aşırı tutkusu ve maceracı ruhu sebebiyle kuzey ve güney kutuplarını baştan başa dolaştı. Seferlerine genç yaşta başladı ve en önemli seferlerini, 1903’ten sonra gerçekleştirdi. 1903’lerde bir küçük gemiyle magnetik kutup noktasını John Ross’tan daha büyük bir kesinlikle tesbit etti. Ayrıca Baffin Körfezinden Bering Boğazına geçen ilk denizci oldu. Kuzey Kutbuna ulaşmayı defalarca denedi. Ancak bu işi Robert E. Peary daha önce başardı. Kuzey Kutbuna yaptığı yolculuklardan birinde bunun farkına varan Amundsen, Antarktika’ya yöneldi. Yarışma sonunda İngiliz Scott’u geçerek 14 Aralık 1911’de Güney Kutbuna…

Batı Asya’da, Batı Türkeli’nin en büyük akarsuyu. Tacikistan’da Hindikuş Dağlarından doğar. Vahş ve Pyanc ırmaklarının birleşmesiyle meydana gelir. Dağlık alandan aldığı kollarla büyüyerek bölgeyi terk ettikten sonra kuzeybatıya yönelir. Tacikistan Cumhuriyeti ile Afganistan arasındaki sınırın bir bölümünü çizer. Aral gölüne dökülünceye kadar olan uzunluğu 2500 kilometredir. Aral gölüne dökülmeden önce 11.000 kilometrekarelik deltasında kollara ayrılır. Sulama için faydalanıldığından deltaya geldiğinde suyu çok azalır ve ancak sularının beşte biri ulaşabilir. Önceleri bataklık olan delta, kurutularak verimli topraklarından istifade edilmektedir. Nehrin iki kıyısı birbirinden çok farklıdır. Nehir devamlı sağa yüklendiği için kıyıyı…

Hollanda’nın başşehri. Resmi başşehir olmakla beraber hükümet merkezi değildir. Amsterdam Amstel ve İj nehirlerinin kavşağında kurulu bir liman şehridir. Şehrin alanı 167 km2, metropoliten alan 458 km2dir. Kuzey Denizine bir kanalla bağlanmış olup 90’a yakın adadan meydana gelmiştir. Amsterdam 13. yüzyılda Amstel Nehrinin çığırını kesen bir bend üstünde kurulmuş bir köydü. Ticaret gemileri daha o dönemde Baltık Denizine kadar uzanıyor, kuzey ülkeleri ile Flandre arasındaki bağlantıyı sağlıyordu. Böylece Amsterdam geleceğin ticaret merkezlerinden olmaya namzet olmuştu. 17. yüzyılda dünyanın finans merkezi olan Amsterdam bugün de Hollanda’nın en mühim sanayi ve toptan…

On altıncı asır divan şairi. Asıl adı Amr olup, İkinci Bayezid Han devri şeyhülislamlarından Abdülkerim Efendinin azadlı kölesi ve evlatlığıdır. Doğum tarihi ve yeri bilinmemektedir. Abdülkerim Efendi, tahsil ve terbiyesi ile ilgilenmiş ve iyi şekilde yetişmesini sağlamıştır. Tahsilini tamamladıktan sonra bir süre mülazımlık vazifesinde bulunan Amri, Serfiçe kadılığına tayin edilmiştir. Serfiçe’den sonra nerelerde kadılık yaptığı bilinmemektedir. Son olarak tayin edildiği Vize kadılığında iken 1523 veya 1524 senesinde vefat etmiştir. Amri, şakayı seven, hoş şohbet ve nüktedan, güzel ahlaklı, iyi huylu bir zat idi. Kadılık yaptığı yerlerde verdiği doğru kararlarla halkın…

Alm. Amputation (f), Fr. Amputation, İng. Amputation. Kol veya bacağın, bir daha düzelmesi beklenmeyen ölü kısmını veya bedeni hızla ölüme sürükleyen bir hastalığından dolayı hastalıklı kısmının üstünden kesmek. Kısaca gangrenli kısmı kesip atmak. Şu üç halde ampütasyona başvurulur: Gangren, kontrol edilemeyen enfeksiyon ve ağrıyı dindirmek. Gangren, dokunun beslenememekten dolayı ölmesidir. Damar tıkanıklığından hasıl olur. İltihaplar, enfeksiyon, damar hastalıkları, travmalardan sonra görülür. Tıkalı damarların açılması, rekonstrüksiyonu tercih edilir. Ancak bu yapılamıyorsa ve beslenememekten, yani dokuların kansız kalmasından dolayı meydana gelmiş hasar bir daha geri döndürülemeyecek derecede ise tedavi ampütasyondur. Ampütasyon yaranın…

Alm. Verstärker (m), Fr. Amplificateur, İng. Amplifier. Girişine uygulanan elektriki işareti (sinyal) yükselten elektronik devreler. Burada yükseltece uygulanan işaretler, mikrofonun elektriğe çevirdiği ses, pikabın çevirdiği basınç değişikliği, teyp kafasının elektriğe çevirdiği manyetik enerji ve benzeri, yükseltilmesi istenen elektriki işaretlerdir. Ayrıca görüntü de kameralarda elektrik işaretine çevrilebilir. Bunlardan bir çeşit yükselteç olan “video”, yükselteçlerle istenilen seviyeye çıkarılabilir. Bu amplifikatörler (yükselteçler) şöyle sınıflandırılabilir: A) Kullanma yerlerine göre: 1. Ses frekans yükselteçleri: Frekansı 3 MHz (Mega Hertz) ile 20 kHz (Kilo Hertz) arasındaki ses sinyallerini yükseltirler. 2. Yüksek frekans yükselteçleri: Frekansı 3 MHz…

Alm. Amperemeter, (n), Fr. Ampéremétre (m), İng. Amperemeter. Bir iletkenden geçen elektrik akımının şiddetini ölçen alet. Akım şiddeti birimi “Amper”dir. Akım şiddeti aletten doğrudan doğruya okunur. Kadran; amperin askatlarına göre bölümlere ayrılmış cetveldir. Düşük şiddetteki elektrik akımını ölçen alete de “Galvanometre” adı verilir. Bir ampermetrenin ölçebileceği akım sınırlıdır. Daha büyük akımları ölçebilmek için “şönt” ismi verilen muhtelif akım bölücü dirençler kullanılır. Şöntler cihaza dıştan bağlanacak şekilde özel olarak manganlı metalden imal edilmiştir. Ampermetreden okunan değer ile şönt üzerinde yazılı değer çarpılırsa devreden geçen akım ölçülmüş olur. Kullanma sahası farklı ve…

Alm. Ampere (n), Fr. Ampére (m), İng. Ampere. Elektrikte akım şiddeti birimi. Birim zamanda geçen elektrik yükü miktarına elektrik akımının şiddeti denir. Bir iletkenin belli bir kesitinden saniyede bir kulonluk elektrik yükü geçerse, akım şiddeti bir amper olur. Akım şiddeti I = Q / t formülüne göre hesaplanır. Q: Elektrik yükü miktarı (kulon), t : Zaman (saniye), I: Akım şiddeti (amper). Elektrik yükü birimi olarak kulon (coulomb) kullanılmaktadır. Bir elektronun yükü 1,6 x 10-19 kulondur. Yani 6,28×1018 elektronun yükü 1 kulondur. Bir amperin binde birine “miliamper”, milyonda birine “mikroamper” denir. Bir şimşek…

Alm. Stossdämpfer (m), Fr. Amortisseur (m.), İng. Shock absorber. Makinalarda çalışma sırasında meydana gelen sarsıntı ve titreşimlerin şiddetini ve etkisini azaltmak için kullanılan elemanlar. Amortisörler hareket yönüne ters, hız ile orantılı bir direnç gösterirler. Böylece sarsıntı ve titreşim doğuran enerjiyi ısıya çevirerek yutarlar. Her türlü darbeli çalışan makinalarda (tekstil makinaları, presler, iş makinaları, kaldırma makinaları…) kullanılmalarına rağmen, en yaygın kullanma alanı araçlardır. Araç süspansiyon sistemleri ve yaylar: Yayların araç süspansiyon sistemlerinde kullanılmaları geçen yüzyıla kadar dayanır. İlk kullanılan yaylar kalın çelik yaylardı. Bunların yoldan gelen darbeleri bir ölçüde yutmaları, daha…

Alm. Ammoniak (n), Fr. Ammoniaque (f), İng. Ammonia. Havadan hafif, renksiz, bazik özellikte bir gaz. Amonyak ve tuzları ticari üretimlerde ve işlemlerde çok geniş bir uygulama alanına sahiptir. Mesela gübre yapımında, patlayıcıların imalinde, soğutucularda ve klimada kullanılır. Bundan başka sentetik fiber imalatında, sulfa ilaç sentezinde, suyun saflaştırılmasında kullanılır. Kimyasal formülü NH3’tür. Amonyak ortaçağda geyik boynuzundan elde edilirdi. Joseph Priestley, alkali hava dediği amonyak gazını; amonyum klorür (nişadır) ile kireçi ısıtarak elde etti (1774). Tabiatta bulunuşu: Amonyak, atmosferde ve yağmur suyunda genellikle karbonat gibi eser miktarda bulunur. Ayrıca humusça zengin topraklarda,…

Alm. Anarichie, Gesetzlosigkeit (f), Fr. Anarchie, İng. Anarchy. Bir toplumda otorite ve düzenin bulunmaması; buhran. Komutan yokluğu, yönetici, idare edici bir otoritenin bulunmaması, manasındaki Fransızca “Anarchie” kelimesinden gelir. Anarşizim, hükumet idaresi bulunmayan, ferdiyetçi bir toplum kurmayı hedef alan bir teoridir. Anarşizim, devletin lüzumunu inkar eder. Beşeri münasebetlerde devlet otoritesini tamamen veya kısmen ortadan kaldırmayı gaye edinir. Anarşinin tarihi çok eskilere dayanır. M.Ö. 342 – 270 yılları arasında yaşayan Yunanlı filozof Zeno anarşist felsefenin ilk mümessilidir. Her çağda kendine tarafdar bulan bu felsefe, tarih boyunca, toplumları ve devletleri tehdid etmiştir. Amerikalı…