20. Cilt

ÜMMÜ EYMEN VAN ÜMMÜ GÜLSÜM VAN GOGH, Vincent ÜMMÜ HABÎBE VAN GÖLÜ ÜMMÜ HÂNİ VANA ÜMMÜ HIRÂM VANADYUM ÜMMÜ SELEME VANDALLAR ÜMMÜ SÜLEYM (Rumeysâ) VÂNÎ […]

Alm. Universität (f), Fr. Université (f), İng. University. Fakülte denen ilim kollarından meydana gelen ve talebelerine belirli ihtisaslar kazandıran öğretim ve araştırma kuruluşu. Bugünkü mânâda […]

Alm. Harnstoff (m), Urea (f), Fr. Urée (f), İng. Urea. Organik bir bileşik. Formülü H2N-CO-NH2’dir. Karbonik asidin diamidi olan üre aynı zamanda karbamik asidin de […]

Alm. Urea-formaldehydharz, Fr. Urée-la résine de formaldéhyde, İng. Urea formaldehyde resin. Ürenin piridin veya amonyak gibi zayıf bazlar eşliğinde formaldehitle ısıtılması sonucunda elde edilen polimerlerin […]

Alm. Geschlechtliche fortplanzung, Fr. Reproduction, İng. Reproduction, procreation. Canlıların kendilerine benzer canlı fertler (yavrular) meydana getirerek neslini devam ettirmesi olayı. Üreme Çeşitleri Eşeysiz Üreme: Farklı […]

Alm. Ürämie, Harnvergiftung (f), Fr. Urémie (f), İng. Uremia. Çeşitli sebeplerle ortaya çıkan böbrek yetmezliğinin son döneminde meydana gelip, şuur bulanıklığı ve koma içinde ölüme […]

Alm. Urethan (n), Fr. Uréthanne, İng. Urethane. Kimyâda (NH2COOC2H5) formülüyle gösterilen, beyaz, billuri yapıda bir katı madde. Karbamik asidin bir esteridir. Alkalikloroformatın düşük sıcaklıkta amonyakla […]

Alm. Produktion, Erzeugunf (f), Fr. Production (f), İng. Production. İktisâdî fayda, yâni insan ihtiyaçlarını tatmin etme kâbiliyetini artıran her türlü faaliyet. Daha dar mânâda, fikren […]

Alm. Harnsaeure, Fr. Acide urique, İng. Uric acid. Pürin grubunda yer alan organik bir bileşik. Kuşlarda ve sürüngenlerde sindirim sırasında proteinin parçalanmasıyla açığa çıkan azotun […]

Alm. Urologie (f), Fr. Urologie (f), İng. Urology. İdrar yollarının ve erkeklerde üreme organlarının yapısı, hastalıkları ve tedâvileriyle uğraşan tıbbın bir cerrâhî dalı. Ürolojinin bir […]

Alm. Urotropin (n), Fr. Urotropine, İng. Urotropine. Kimyâda hekzemetilen tetramin ismiyle de bilinen suda çözünebilen kristal yapıda bir madde. Formaldehid’in amonyakla olan reaksiyonundan elde edilir. […]

Alm. Erzeugnis, Produkt n, Ernte (f), Fr. Produit (m), récolte (f), İng. Product. Ekonomide belirli bir malzeme ve insan hizmeti vererek meydana getirilen kullanılabilir yarı […]

Alm. Bleiweiss (n), Fr. Céruse (f), İng. White lead. Hâricî boyalarda kullanılan ve esas îtibâriyle kurşun karbonat olan bir pigment. Kurşun bileşikleri zehirli olduğundan üstübeç […]

Alm. Bügeleisen, Plätteisen (n), Fr. Fer (m) à repasser, İng. Iron. Kumaş ve bezden yapılmış giyim ve ev eşyâlarının buruşukluklarını gidermek, düzgün durmalarını sağlamak için […]

Alm. 1. Trockenofen, Trockenapparat (m) 2. Heissluftapparat (m), Fr. Etuve (f), İng. Sterilizer 2. Drying-out cupboard. İçinde belirli bir sıcaklık elde edilerek kurutma, mikrop üretme […]

Alm. Gemeine Turteltaube, Fr. Tourterelle des bois, İng. Turtle dove. Familyası: Kumrugiller (Peristeridae). Yaşadığı yerler: Avrupa, Ön Asya ve Kuzey Amerika ormanlarında. Özellikleri: 30 cm […]

Alm. Spierling, Sperberbaum (m), Fr. Cormier, sorber domestique (m), İng. Service-tree. Familyası: Gülgiller (Roseceae). Türkiye’de yetiştiği yerler: Marmara ve Karadeniz bölgesi. 5-10 m yüksekliğinde, Mayıs-Haziran […]

Alm. Steigbügel (m), Fr. Etrier (m), İng. Stirrup. Ata ve buna benzer hayvanlara binenlerin eyer üzerindeki oturuşlarını veya duruşlarını sağlamlaştırmak için kullanılan eyerin iki yanında […]

Alm. Syrische Steppenraute (f), Fr. Hermale, harmel (m), İng. Harmal. Familyası: Nazarotugiller (Zygophyllaceae). Türkiye’de yetiştiği yerler: Orta Anadolu. Mayıs-Ağustos ayları arasında yeşilimsi-beyaz renkli çiçekler açan, […]

Alm. Trauben (f.pl.), Fr. Raisin (m), İng. Grapes. Familyası: Üzümgiller (Vitaceae). Türkiye’de yetiştiği yerler: Türkiye’nin çoğu yeri. Asmanın meyvelerine verilen isim (Bkz. Asma). Üzümler genellikle […]

Türk alfabesinin yirmi yedinci harfi ve Türkçe’de bu harfin işâret ettiği ses. V, ses olarak bir diş-dudak sessizidir. V, eski Türkçe döneminden beri Türk dilinde […]

Fas’ın Tanca şehrinin güneyindeki ovada yapılan Osmanlı-Portekiz Meydan Savaşı (4 Ağustos 1578). Kuzey Afrika’da hâkimiyet kurmak isteyen Portekizlilere karşı, Fas şerîflerinden Abdülmelik’in dâvetiyle bölgeye Osmanlı […]

Alm. Oase (f), Fr. Oasis (f), İng. Oasis. Çöllerdeki sulak ve bitkili yerler. Çölün ortasında su ve yeşilliğin bulunmadığı belli yerlerde hayat fışkıran vahalara tesadüf […]

Öğüt vermek, nasîhat etmek. İbâdet yapmak için toplanılan mescit, câmi gibi umûmî yerlerde yapılan dînî nasîhat. İnsanlara doğru yolu göstermek için yapılan irşad hizmeti de […]

Zamânın olaylarını kayıtla vazifelendirilmiş resmî devlet târihçisi. Târihin lüzumu anlaşılıp, kendilerinden sonra gelen nesillere bir eser bırakmak arzusu doğunca târihî vak’alar bir memura tutturulmaya başlandı. […]

Yeniçeri Ocağının kaldırılması hâdisesi için kullanılan tâbir. Yeniçeri Ocağının, kuruluş yılları sonrasında, Osmanlı Devletinin Yükselme Devrinde seferde ve hazarda pekçok hizmetleri görüldü. Büyük zaferlerin kazanılmasında […]

Alm. Vakuum (n); luftleerer Raum (m), Fr. Vacuum, Vide (m), İng. Vacuum. Hiçbir madde bulunmayan boşluk. Pratikte böyle bir boşluk elde etmek mümkün değildir. Bu […]

Alm. Ventil (n), Fr. Clapet (m), İng. Valve. Bir boru tesisatındaki akışkanın hareketini kullanma bölümlerinin ihtiyacına göre ayarlamaya yarayan âlet. Supap ve vanalara da valf […]

Alm. Gouverneur, Fr. Prétet, İng. Gonernor. Bir ilde hükûmeti temsil eden en büyük memur. Vâli, ilde devletin ve hükûmetin temsilcisi ve ayrı ayrı her bakanın […]

Alm. Ventil (n), Verschlussdeckel (m), Fr. Aile, aube (f), robinet (m), İng. Vane. Suların akışını durdurmak, serbest bırakmak veya isteğe göre ayarlamak üzere iki yatak […]

Alm. Vanadium (n), Fr. Vanadium (m), İng. Vanadium. V sembolüyle gösterilen metalik bir element. Bulunuşu: Vanadyum arz kabuğunun % 0,017 nispetinde ve tabiatta dağılmış olarak […]

Alm. Vandalen (pl.), Fr. Vandales (pl.), İng. Vandals. Eski kavimlerden. Romalılar zamânında Avrupa’da bulunup, onlarla mücâdele ettiler. Yurtları ve asılları bilinmemektedir. Beşinci yüzyılda Afrika’ya göç […]

Alm. Vanillin (n), Fr. Vanilline (f), İng. Vanillin. Kimyâda 4-hidroksi- 3-metoksibenzaldehid ismiyle bilinen, tabiî olarak vanilyanın meyvesinde glikozid hâlinde bulunan hoş kokulu bir madde. İğne […]

Alm. Vanille (f), Fr. Vanille (f), İng. Vanilla. Familyası: Salepgiller (archidaceae), Türkiye’de yetiştiği yerler: Türkiye’de bulunmaz. Birçok tropikal ülkelerde yetiştirilen, tırmanıcı gövdeli bitkiler. Vatanı Meksika, […]

Alm. Ventilator (m), Fr. Aérateur, ventilateur (m.), İng. Ventilator; fan. Basınçlı hava akımı elde etmekte kullanılan âlet. Evlerde, umûmî yerlerde mahâllerin içini serinletmekte kullanılır. Ayrıca […]

Alm. Varan. Fr. Varan, İng. Varan, monitor lizard. Familyası: Varangiller (Varanidae). Yaşadığı yerler: Afrika, Güney Asya ve Avustralya ormanlarında, su kenarlarında ve çöllük bölgelerde. Özellikleri: […]

Alm. Varikozele (f), Krampfaderbruch (m), Fr. Varicocèle (f), İng. Varicocele. Yumurtalık (haya veya testis)ların kanını götüren toplardamarlar şebekesinin genişlemesi. Damarlar uzamış ve kıvrıntılı hale gelmiştir. […]

Alm. Vermögensabgabe (f), Fr. Impôt (m), sur le capital et foncier, İng. Capital tax; property tax. İkinci Dünyâ Savaşında Türkiye’de uygulanan bir servet vergisi. 1942 […]

Alm. Warschauer Pakt (m), Fr. Pacte (m) de Varsovie, İng. Warsaw Pact. Demirperde diye bilinen devletlerin 14 Mayıs 1955’te aralarında yaptıkları yirmi yıllık bir antlaşma. […]

Alm. Erblasser, Fr. Tuteur, İng. Guardian. Vesâyet altındaki küçüğün ve mahcurun hukûkî muâmelelerde işlerini görmek, onları temsil etmek üzere mahkemece vazifelendirilmiş kişi. Medenî hakları kısıtlanmış […]

Alm. Testament (n), Letzter Wille (m), Fr. Testament (m), dernières volontés (f. pl.), İng. Will, testament. Bir şahsın kendi mal varlığı üzerinde serbestçe yaptığı ve […]

Târih yazarı. Adı Zeynüddîn Mahmûd’dur. Tîmûrlu münşîlerinden Abdülcelil’in oğlu olup, 1485’te Herat’ta doğdu. Herat’ta medrese tahsili yaptı. Edebî türlerden muamma söyleme ve çizmede meşhur oldu. […]

Meşhur İranlı edîb ve târihçi. İsmi, Abdullah bin Fadlullah eş-Şîrâzî’dir. Vassâf-ül-Hadra lakabıyla meşhur oldu. 1264 (H. 663) senesinde Salgurlu Atabeglerinin merkezi Şiraz’da doğdu, 1334 (H.735) […]

Bir kimsenin doğup büyüdüğü; bir milletin hâkim olarak üzerinde yaşadığı, barındığı, gerekirse uğrunda canını vereceği toprak. Bir kimsenin yerleştiği yere de vatan denir. Vatan ile […]

Alm. Vaseline (f), Vaselin (n), Fr. Vaseline (f), İng. Vaseline. Ekseriya on beş ile yirmi karbonlu hidrokarbonlardan meydana gelmiş bir petrol türevi. Özellik bakımından birbirine […]

Alm. Depositnm (n), Fr. Dépot (m), İng. Deposit. Güvenilen kimseye saklanmak üzere emânet olarak bırakılan mal. Kâide olarak vedia sözleşmesi ücretsizdir. Ancak taraflar, bunun ücretli […]

Alm. Wahhabismus (s), Fr. Vahabisme, İng. Wahhabite. On sekizinci asrın ortalarında Arabistan Yarımadasında Necid bölgesinde Mehmed bin Abdülvehhab tarafından kurulan dînî ve siyâsî bir yol, […]

Alm. Vollmacht (f), Auftrag (m), Fr. Procureur, intérim (m), Mandat, İng. Proxy, deputy, interim. Bir kimsenin, diğer bir kimseye âit işin yapılmasını veya görülmesini üzerine […]

Alm. Vektor (m), Fr. Vécteur (m), İng. Vector. Doğrultusu, yönü ve şiddeti (büyüklüğü) olan doğru parçası. Bir vektörün başlangıç veya etki noktası, bitim noktası, doğrultusu […]

Alm. Vormundschaft, Fr. Tutelle, İng. Guardianship. Reşit olmayan veya hacir altında bulunan çocukların sâhip oldukları haklar ve mükellefiyetlere ilişkin hususlar. Bu konu Medenî Kânunda düzenlenmiştir […]

Alm. Die Venezianer (pl.), Fr. Les Vénitiens (pl.), İng. The Venetians. Venedik ahâlisi. İtalya’nın Venedik şehrinde oturup, daha çok gemicilikle meşgul olurlardı. Ortaçağın en meşhur […]

Yunan devlet adamı. 23 Ağustos 1864’te Crete’de doğdu ve 18 Mart 1936’da Paris’te öldü. Syros ve Atina Üniversitelerinde hukuk tahsili yaptıktan sonra Crete’de çalışmaya başladı. […]

Alm. Erbschaft (f), Erbanfall (m), Erbe (n), Fr. Héritage (m), succession (f), İng. Inheritance. Bir kimsenin vefâtı (ölümü) üzerine mevcut mal varlığının kânûnî vârislerine (mîrasçılarına) […]

Alm. Steuer, Fr. Impot, İng. Tax. Devletin veya devletten aldığı yetkiye dayanan kamu tüzel kişilerinin, geniş anlamdaki faaliyetlerinin gerektirdiği harcamaları karşılamak ve amme hizmetlerinin gereklerini […]

Alm. Steuergericht (n), Fr. Cour des impots (f), İng. Court for taxes and duties, Tax court. Vergi mükellefleriyle mâliye arasında mâlî konularda çıkan uyuşmazlıkları halletmekle […]

Alm. Sender, Fr. Transmetreur (m), İng. Transmitter. Elektromanyetik dalgaları antenden yayın yolu ile göndermek üzere yüksek frekanslı enerji üreten elektronik cihazlar. Kullanılış gâyelerine göre çok […]

Alm. 1. Firnis, Lack, Schellack, 2. Farbanstrich (m), Fr. Vernis (m), İng. Varnish. Cisimlerin yüzeylerine sürülerek onları atmosfer tesirlerinden koruyan ve parlak görünmelerini sağlayan herhangi […]

Alm. Versailler (Friedens-) Vertrag (m), Fr. Traite (m) de Versailles, İng. Treaty of Versailles. Birinci Dünyâ Savaşını sona erdiren antlaşma. Müttefik devletler Paris Barış Konferansında […]

Fransa’nın meşhur târihî sarayı, Versay Şatosu. Kuzey Fransa’da, Paris yakınlarındaki Versailles kasabasındadır. Fransa krallarından Ondördüncü Louis (1643-1715) tarafından yaptırıldı. 1661’de Mîmar Vau idâresinde başlanan inşaat […]

Alm. Tierarzt, Veterinär (m), Fr. Vétérinaire (m), İng. Veterinary surgeon; ABD veterinarian. Ehlî ve yabânî hayvanların hastalıklarının teşhis ve tedâvileri, ıslâhıyla uğraşan kimseye verilen isim. […]

Alm. Veto (n), Einspuruch (m), Fr. Veto (m), İng. Veto. Kabul veya tasdik etmeme, reddetme. Genel olarak hukuk dilinde, yetkili kişi ve kurullarda bir kararın […]

Osmanlı edip, şâir ve târih yazarlarından. Asıl ismi Üveys ibni Mehmed’dir. Alaşehirli Kadı Mehmed’in oğlu olup, 1561’de Alaşehir’de doğdu. Mükemmel bir tahsil ve terbiye gördü. […]

Alm. Versmass, Silbenmass (n), Fr. Mètre (m), İng. Meter. Edebiyatta mısraların düzenini sağlayan ölçülere verilen ad. Her dilin kendi öz benliğinden doğan bir ahenk ölçüsüdür. […]

Osmanlı Devletinde askerî ve idârî sâhalarda geniş selâhiyetlere sâhip en üst derecedeki memurlara verilen ünvân. Vezir kelimesi, lügatta “yardımcı” mânâsına gelmekte olup, devlet başkanı olan […]

İtalya’nın Napoli Körfezi ve doğu tarafında yer alan 1200 metre yüksekliğinde hakikî bir volkan dağı. Vezüv aktif bir yanardağ olup, zaman zaman buhar, duman, lâv […]

Alm. Gewissensfreiheit (f), Fr. Liberté de conscience, İng. Freedom of conscience. Kişinin bizzat kendi davranışlarında rahatça düşünme ve bir karara varma serbestliği. Vicdan, insanı kanaat […]

Afrika’da ekvatorun güneyinde. Doğu Afrika Platosunun ortasındaki bir göl. Denizden yüksekliği 1115 m olan bu gölü, Uganda, Kenya ve Tonganika gibi ülkeler çevreler. Göl, 1858 […]

Afrika’da, Zambezi Nehri üzerinde, Zambia ve Zimbabve sınırlarının birleştiği noktada yeralan bir şelâle. Victoria Şelâlesi 16 ekim 1855’te David Liginstone tarafından keşfedilmiş ve isimlendirilmiştir. Keşiften […]

Alm. Videogerät (n), Fr. Vidéo (f), İng. Video. Görüntü sinyâlini bir banda kaydeden ve tekrar televizyon ekranında görüntülemeye yarayan araç. Vidyo kayıt, ses kaydına benzer […]

Alm. Vietnamesekrieg, Fr. Guerre Vietnamien, İng.Vietnamese War. Kuzey Vietnam’la ABD desteğindeki Güney Vietnam arasında 1955’ten 1975’e kadar devam eden çarpışmalara verilen ad. Bir Fransız sömürgesi […]

Alm. Kran m, Hebewerk (n), Fr. Grue (f), treuil (m), İng. Crane, winch. Binâ inşaatlarında, büyük iş fabrikalarında, tersânelerde ağır bir yük veya iş parçasını […]

Alm. Ubertragung, Überweisung, Giro, Fr. Virement, İng. Transfer. Fransızca bir kelimedir. Bir banka hesâbındaki herhangi bir fonun bir başka hesâba aktarılması anlamına gelir. Türkçede, hesâbı […]

Alm. Virus (n), Fr. Virus (m), İng. Virus. Bakteri süzgeçlerinden geçen, bakteri vasatlarında üremeyen, biyolojik karakteri kesin olarak bilinmeyen, soğuk algınlığından öldürücü hastalıklara kadar birçok […]

Alm. Viskostät (f), Fr. Viscosité (f), İng. Viscosity, viscidity. Bir maddenin akışını yavaşlatan bir özellik. Ağdalılık da denir. Sıvı yakıtları, yağlama yağlarını, boyaları ve diğer […]

Alm. Sauerkirschbaum (m), Fr. Griottier (m), İng. Morello cherry. Familyası: Gülgiller (Rosaceae). Türkiye’de yetiştiği yerler: Anadolu. Nisan-mayıs ayları arasında beyaz renkli çiçekler açan, 2-10 m […]

Vücuttaki biyolojik olayların normal olmasına, insan ve hayvanın dengeli gelişmesine sebep olan uzvî (organik) maddeler. Vitaminler vücûdun yapı taşı ve enerji verici olmamakla birlikte sağlıklı […]

Alm. Gang, Fr. Vitesses, İng. Gear. Benzinli ve dizel motorlu taşıtlarda güç ve hız değiştirmeyi sağlayan dişli donanımı. Taşıt ilk harekete geçerken, hız kazanırken, yokuş […]

Alm. Viadukt (m); Talbrückef, Überführung (f), Fr. Viaduc (m), İng. Viaduct. Bir vâdi veya bir dağ üzerinden yolu veya demiryolunu geçirmek için inşâ edilen uzun […]

Avusturya’nın başşehri ve ülkeyi meydana getiren dokuz federal eyâletten biri. Avusturya’nın kuzeydoğusunda, Tuna Nehri kıyısında yer alır. Nüfûsu bir buçuk milyon (metropoliten alanınki ise iki […]

Alm. Wiener Kongress (m), Fr. Congrès (m) de Vienne, İng. Vienna Congress. Napolyon’un kurduğu imparatorluğun çökmesiyle, Avrupa’nın yeni durumunu görüşmek üzere Viyana’da toplanan kongre. Napolyon […]

Batı Avrupa’nın kapısı sayılan Viyana şehrinin Osmanlı Devleti tarafından kuşatılması. Birincisi 1529’da Kânûnî Sultan Süleyman Han, ikincisi de 1683’te Merzifonlu Kara Mustafa Paşa tarafından yapıldı. […]

Alm. Passvisum (n), Fr. Visa (m), İng. Visa. Bir ülkeye girmek veya ülkeden çıkmak için yetkili makamlardan alınması gereken izin. Bir ülkeden çıkış yapabilmek için […]

Alm. Mink, Fr. Vison, İng. Vison. Familyası: Sansargiller (Mustelidae). Yaşadığı yerler: Kuzey Amerika’nın su kenarı ormanlarında. Sibirya vizonu (M. sibirica), ayrı bir tür olup Sibirya’da […]

Alm. Volleyball (m), Fr. Voley, volleyball (m), İng. Volley-ball. Meşin bir topun iki direk arasına gerilmiş olan ağ üzerinden vurulup aşırılarak, karşılıklı oynanan bir takım […]

Alm. Wolfram (n), Fr. Wolfram (m), İng. Wolfram. W sembolüyle gösterilen metalik bir element. Bulunuşu: Yeryüzünde mineral damarlarında ve nehir sularının getirdiği mâden birikintilerinde bulunur. […]

Avrupa’nın en uzun nehri. Uzunluğu takriben 3500 km olan Volga, Moskova ile Leningrad arasındaki Valday tepelerinden doğar. Deniz seviyesinden 28 m aşağıda olan Hazar Denizine […]

Alm. Vulkan (m), Fr. Volcan (m), İng. Volcano. Magmanın yerkabuğunu yararak taş parçaları ve ergimiş maddeler hâlinde çıkıp çevreye yayıldığı yer. Magma, ergimiş hâlde maddeler […]

Alm. Volt (n), Fr. Volt (m), İng. Volt. Elektrikte kullanılan potansiyel farkı (gerilim) birimi. Elektromotor kuvveti birimi de volttur. Bir ohm’luk bir direnç üzerinden, bir […]

İlk pili yapan ve bundan elektrik üreterek, elektrik çağını başlatan İtalyan fizikçi ve kimyâcısı. 18 Şubat 1745 günü İtalya’nın Como şehrinde doğdu ve 5 Mart […]

Fransız şâir ve edibi. Asıl ismi François-Marie Arouet’tir. 1694’te Paris’te doğdu. Öğrenimini, Cizvit papazlarının idâre ettiği Louis-le-Grand Kolejinde yaptı. Babasının arzusu üzerine hukuk öğrenimi gördü. […]

Alm. Voltameter (n), Fr. Voltamètre (m), İng. Voltameter. Bir elektrik devresinde iki nokta arasındaki potansiyel farkını(gerilim) ölçmeye yarayan ölçü âleti. İlk defâ İtalyan fizikçisi Volta […]

Alm. Vielfrass (m), Fr. L’eurs de Pistois, İng. Wolverene, wolverine. Familyası: Sansargiller (Mustelidae). Yaşadığı yerler: Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya ormanlarında. Özellikleri: 120 cm uzunluk, […]

Osmanlı Devletinde, seferdeyken ordunun ve devlet adamlarının atlarına; sulh zamânında ise has ahır ve çayır hizmetlerine bakmakla vazifeli bir sınıf. Gayri müslim ve bilhassa Bulgarlardan […]

Alm. Woiwode (m), Fr. Vivode (m), İng. Voivode. Osmanlı Devletinde Eflak-Boğdan yöneticilerine ve 17. yüzyıldan sonra kazalarda vezirler adına vergi toplayan görevlilere verilen ad. Voyvoda, […]

Alm. Seim, Existenz, Leib, Körper, Fr. Corps, İng. Existence, body. İnsan, hayvan ve bitkilerin hücre, doku, organ ve sistem topluluğundan ibâret maddî yapısı. Vücutta yapıtaşı […]

Alm. Caissonkrankheit (f), Fr. Maladie (f) des caissons, İng. Caisson disease, the bends decompression. Denizin derinliklerinden yüzeye çıkan dalgıçlarda ve çok fazla yükselen havacılarda atmosfer […]

Alman besteci ve yazar. 22 Mayıs 1813’te Leipzig’te doğdu ve 13 Şubat 1883’te Venedik’te öldü. Babasını küçük yaşta kaybetti. On yaşında Yunan târihine çalıştırıldı ve […]

ABD’nin başşehri. Tam ismi Washington, D. C. dir. District of Columbia ile aynı alanı kaplar. Washington şehrinin nüfûsu 600.000’in üzerindedir. Metropollerle birlikte nüfûsu 3.500.000 civârındadır. […]

Birinci Napolyon’un son savaşı. Napolyon’un Rusya fâciası arkasından müttefiklere yenilmesi, tahttan ferâgat etmesine sebep olmuştu. Elbe Adasında ikâmete mecbur edilen Birinci Napolyon, burada yüz gün […]

Fizikte güç birimi. Mekanikte, sâniyede bir joulelik (jül) iş yapan makinanın gücü bir Wattır. 1 Watt= 1 joule/sn 1 Joule= 107 erg olduğuna göre 1 […]

Alman jeofizikçisi ve meteorolojisti. 1880’de Berlin’de doğdu ve 1930’da Grönland’da buzların arasında donarak öldü. Lindenberg Aeronotikal İnceleme Kurumu üyesi olarak havacılık ve meteorolojiyle ilgili konularda […]

Amerikan sentetik organik kimyâ bilgini. Birçok kompleks organik bileşiğin sentezini yapması ve bunların yapılarını aydınlatmasıyla tanınmıştır. Robert Woodward, 1917’de ABD’de Massachusetts eyâletinin Quincy kasabasında doğdu. […]

Türk alfabesinin yirmi sekizinci harfi ve Türkçede bu harfin işâret ettiği ses. Bir ön damak ünlüsü olan “y”, bâzı benzerlikleri düşünülerek yarım ünlü kabul edilir. […]

Alm. Auslandskapital, Fr. Capitaux etrangers, İng. Foreign Capital. Bir ülkeye ekonomik gâyelerle çeşitli şekillerde gelen sermâye. Bu para, ham madde, techizat, tesis ve teknoloji şeklinde […]

Alm. Auslanderrecht (n), Fr. Droitm des étrangers, İng. Strangers’law. Bir ülkede bulunup da o ülkenin vatandaşı olmadan yaşayan kişi: Yabancılar hukûku, bir ülkede yaşayan ve […]

Eskiden yağların toptan satıldığı yer. Kapanın Arapçası kabban olup, “büyük terâzi, kantar, mizan, çardak” mânâlarında kullanılır. Önemli gıdâ maddelerinden olan un, bal, yağ belli yerlerde […]

Alm. Künstlicher Regen, Fr. Le controle antificiel de la pluie, İng. Artificial contro lof rain. On dokuzuncu asrın sonuna doğru top atışları, patlamalar ve büyük […]

Alm. Schmierung, Fr. Lubrification, İng. Lubrication. Birbirine sürterek çalışan makina parçaları arasındaki sürtünme, aşınma ve ısınmayı önlemek için sürtünen yüzeyler arasında farklı bir madde kullanma. […]

Alm. Fette (n.pl), Fr. Corps gras (m.pl.), İng. Oils and fats. Kimyâsal yapısı gliseritlerden oluşan nebâtî veya hayvânî ürünlerin ortak adı. Genel olarak lipidler diye […]

Alm. Ölfarbe, Ölanstrich, Fr. Coulevr ahvile, İng. Oil Paint. Bir koruyucu olarak veya dekoratif gâyeyle bir yüzeye tatbik edildiği zaman, o yüzeyde kalıcı ve sert […]

Alm. Regen (m), Fr. Pluie (f), İng. Rain. Havadaki su buharının gerekli (uygun) ortama ulaştıktan sonra yoğunlaşarak yeryüzüne su damlacıkları hâlinde düşmesi. Yağmurun önemi çok […]

Alm. Regensbombe (f), Fr. Bomba à pluie, İng. Rain-bomb. Çok soğuk bulutlara, buz kristalleri saçarak yağmur ve kar şeklinde yağışın sağlanması. Çok soğuk bulutlar sıkça […]

Allahü teâlânın Mûsâ aleyhisselama bildirdiği Mûsevîlik dîninin bozulmuş ve değiştirilmiş hâline verilen ad. Yâkûb aleyhisselâmın on iki oğlundan biri olan Yahûdâ’nın neslinden gelenlere nispetle veya […]

İslâm devlet adamı, kumandan ve meşhurlarından yirmi dokuzunun adı. Yedi Hafsi, beş Endülüs Tavâif-i Mülûk, dörder İdrisî, Zeydî, iki Murâbitîn, birer Muvahhidîn, Muzafferî, Resûlî, Saffarî, […]

Alm. Festnahme (f), Fr. Détention (f), Préventive, İng. Arresting. Sanığın, hiçbir hâkim kararı olmadan hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doğuran en ağır koruma tedbiri. Cezâ Mahkemeleri Usûlü […]

Alm. Weidenröschen (n), Fr. Epilobe (m), İng. Rose-bay. Familyası: Küpeçiçeğigiller (Denotheraceae). Türkiye’de yetiştiği yerler: Anadolu’da yaygındır. Nemli yerlerde yetişen, pembe veya kırmızı renkli çiçekler açan […]

Alm. Brennstoff (m), Heizmaterial (n), Fr. Carburant; combustible (m), İng. Fuel. Havada yanarak veya nükleer reaksiyonlarla ısı elde etmeye elverişli madde. Yakıtların çoğunluğu hava veya […]

Alm. Kraftstoffbatterie, Fr. Pileà combustible, İng. Combustible pile, fuel cell. Herhangi bir yakıtın kimyâsal enerjisini elektrik enerjisine dönüştüren cihaz. Yakıt pillerinin normal pillerden önemli bir […]

Türk ve İslâm devlet adamlarından, kumandanlarından, meşhurlarından onunun adı. İkişer Germiyanlı, Muvahhidîn; birer Akkoyunlu, Karahanlı, Keşmir, Merînî, Rüstemî, Saffârî hükümdarının adı Yâkûb idi. Germiyanlı Yâkûb […]

Türkistan’ın Kâşgar emirlerinden. Muhammed Yâkûb Bey de denir. 1826’da Taşkent’te doğdu. Dînî ve millî terbiye ile yetiştirilip, eğitim ve öğretim gördü. Eniştesi Nur Muhammed’in himâye […]

Türk edebiyatında tanınmış bir roman yazarı. 1888’deKahire’de doğdu. Manisa ve Aydın dolaylarında yaşamış Karaosmanoğlu soyundan gelmektedir. Altı yaşındayken âilesiyle berâber geldiği Manisa’da ilk öğrenimini gördü. […]

Alm. Jakute (m), Jakutin (f), Fr. Rubis (m), İng. Ruby. Alüminyum oksitin (Al2O3) bir mineral şekli olan korundumdan meydana gelen kırmızı renkli, şeffaf, kıymetli taş. […]

İlhanlı Vâlisi Hoca Cemâleddîn’in Sultan Olcaytu ve Bulgan Hâtun adına Erzurum’da yaptırdığı medrese. 1310 yılında yaptırılan medresenin orta bölümü, dört pâye üzerine iki tonoz ve […]

Sibirya’nın kuzeydoğusunda yaşayan bir Türk boyu. Sahalar adıyla da bilinen Yakutların Gulıganlar (Kurıkanlar)la Tunguzların karışmasından meydana geldiği tahmin edilmektedir. Kurıkanların, 7. yüzyılda Çin sarayına hediyeler […]

Alm. Isolator, Nichtleiter (m), Fr. Isolant (m), İng. Insulator. Sesi, ısıyı ve elektrik akımını çevreye iletmemek maksadıyla kullanılan maddeler. Yalıtkanlar, ses, ısı ve elektrik enerjisinin […]

İkinci Dünyâ Harbi yıllarında toplanan meşhur konferanslardan. Kırım’da bulunan Yalta’da 4-11 Şubat 1945 târihinde toplandı. Bu konferansa ABD Başkanı Ruzvelt, İngiliz Başbakanı Çörçil ve Rus […]

Alm. Brand (m), Feuerbrunst (f), Fr. Feu, incendie (m), İng. Fire, conflagration. Bir evin, bir mahallenin, bir köyün, bir ormanın veya büyük bir şeyin tutuşarak […]

Alm. Brandwunden (f.pl.), Fr. Brûlures (f.pl.), İng. Burns; scalds; sores. Kimyevî maddeler, kuru ısı, elektrik, alev, radyasyon ve benzeri fizikî tesirler sebebiyle meydana gelen doku […]

Alm. Reflexion, Rückstrahlung (f), Fr. Réfleixon (f), réfléchissement (m), İng. Reflection. Işık ışınlarının önlerine çıkan parlak yüzeylere çarparak geri dönmeleri. Fizik ilminin optik bölümünde incelenen […]

Alm. Glaskraut (n), Fr. Pariétaire (f), İng. Pelliotory. Familyası: Isırganotugiller (Urticaceae). Türkiye’de yetiştiği yerler: Batı, Orta ve Kuzey Anadolu. Temmuz-eylül ayları arasında küçük çiçekler açan, […]

Alm. Blatter, Fr. Feuille (f), İng. Leaf. Bitkilerin; gaz alışverişini sağlayan, ışıktan mümkün olduğu kadar faydalanarak özümleme yapan ve su buharı kaybını kolaylaştırmak bakımından kütlesine […]

Alm. Verletzung (f), Fr. Tort, mal, prejudice (f), İng. İnjury, hurt. İnsan vücûduna dıştan yapılan etkilerin meydana getirdiği sınırlı tahribat. Ameliyat kesisi, trafik, endüstri kazâları […]

Alm. Flattertiere, Fr. Chauves-souris, İng. Bats. Kanatlarını çırparak gerçek anlamda uçabilen yegâne memeliler takımı. 980 türü bilinmektedir. Her iki yarım kürenin tropikal bölgelerinde yaşarlar. Küçücük […]

Alm. Kassations (gerichts) hol (m), Revisionsgericht (n), Fr. Cour (f) de Cassation, İng. Supreme Court of Appeal. Temyiz mahkemesi. Yargıtay; adliye mahkemelerince verilen ve kânunun […]

Alm. Halbwertszeit (f), Fr. Moitié (f), İng. Half life. Radyoaktif bir maddedeki atom çekirdeklerinin yarısının bozunması için gereken zaman aralığı. Yarılanma süresi de denir. Yarı […]

Alm. Polei (-minze f) (m), Fr. Origan (m), marjolaine (f), İng. Punnyroyal. Familyası: Ballıbabagiller (Labiate). Türkiye’de yetiştiği yerler: Batı Karadeniz ve Akdeniz bölgesi. 15-50 cm […]

1787-1791 harbi sonunda 10 Ocak 1792 târihinde imzâlanan Osmanlı-Rus Antlaşması. Osmanlı Devletinin Kırım’ı kurtarmak gâyesiyle 19 Ağustos 1787’de Rusya’ya açtığı savaş Avusturya’nın da savaşa dâhil […]

Alm. Altersgrenze (f), Fr. Limite (f) d’age, İng. Agelimit, retirement age. Bir kimsenin hak alabilmesi, mükellefiyet yüklenebilmesi için hukûken erişmesi gereken asgari yaş sınırı. Bir […]

Alm. Altersberichtigung (f), Fr. Rectification (f) d’age, İng. Agen rectification. Bir kimsenin nüfus kütüğüne yanlış yazılmış olan yaş kaydının ve doğum târihinin yetkili mahkeme kararı […]

Alm. Gesetzliche Immunivat (f), Fr. Immunité (f), législative, İng. Legislative immunity. Milletvekillerine, vazifelerini bir baskı altında kalmadan serbestçe ifâ edebilmelerini sağlamak için verilmiş olan bir […]

Olimpiyat, Dünyâ, Avrupa ve Balkan Şampiyonluklarını kazanmış olan Türk güreşçi ve antrenör. 1915 yılında Samsun’un Kavak ilçesine bağlı Karlı köyünde doğdu. On beş yaşındayken güreşe […]

Filistin Kurtuluş Teşkilâtı içindeki en büyük grup olan El-Fetih’in kurucusu, lideri ve Filistin Kurtuluş Teşkilâtı Yürütme Kurulu ve Filistin Devleti Başkanı. Asıl adı; Abdurrahmân Abdurraûf […]

Alm. Altern (m), Fr. Vieillissement (m), İng. Ageing, growing old. Yaşın ilerlemesi. İnsanlar yaşlandıkça gerek bedenî, gerekse rûhî bir takım değişikliklere uğrarlar. Bunlar arasında derinin […]

Her yaşın durumuna göre, insan hayâtını konu edinen şiir. Vücûdnâme. Yaşnâmeler konuyu ele alışlarına göre çeşitlilik gösterirler. Bir kısmı insanı hazret-i Âdem’le ele alıp, yaşlara […]

Alm. (Segel-) Jacht (f), Fr. Yachi (m), İng. Yacht. Genellikle yarış gâyesi veya eğlence için kullanılan narin, hafif yelken veya motor gücü ile hareket eden […]

Muğla ilinin Yatağan ilçesi yakınlarında kurulmuş olan termik santral. Yatağan çevresindeki havzada bulunan yataklardan çıkarılan düşük kaliteli linyitleri değerlendirmek gâyesiyle kurulmuştur. Termik santralin yapımına 1977 […]

Uzun süreli yatağa bağlı kalan insanlarda (yatağa temas eden) bölgeye gelen kan miktarının azalması sonucunda cildin ve altındaki dokunun parçalanması. Dekübitis ülseri veya basınç yarası […]

Alm. Hehlerei (f), Fr. Recel (m), İng. Harbouring. Suç işleyen kişileri barındırma veya bir suç neticesinde ele geçen eşyâları saklama. Suçluya yataklık etmek, Türk Cezâ […]

Alm. Investierung, Anlage (f), Fr. Placement (m), İng. Investment. Bir ülkede sermâye stokuna yapılan eklentiler. Yatırım millî gelirin arttırılması ve iktisâdî büyüme amacıyla bir ülkede […]

Alm. Römischer Beifuss (m), Fr. Véronique (f), İng. Wormwood of Judea. Familyası: Bileşikgiller (Compositae). Türkiye’de yetiştiği yerler: Anadolu. Anadolu’da yirmi kadar yavşan türü yetişmekte ve […]

Alm. Bogen (m), Fr. Arc (m), İng. Bow. Ok atmak için kullanılan bir âlet. Kavs veya kabza da denir. Ateşli silâhlar bulunmazdan önce savaşların önemli […]

Alm. Feder (f), Fr. Ressort (m), İng. Spring. Belirli bir kuvvet altında bir dereceye kadar büyük elastik şekil değişikliği gösteren, kuvvet kaldırılınca kısmen veya tamâmen […]

Alm. Wels, Fr. Glane, İng. Sheat fish. Familyası: Yayınbalığıgiller (Siluridae). Yaşadığı yerler: Avrupa ve Anadolu’da; göl ve nehirlerde. Diğer türleri Amerika, Afrika ve Asya’nın tatlı […]

Alm. Hochebene (f), Platedu (n), Fr. Plateau (m), İng. (High) plateau. Yüksek yerlerdeki derin akarsu vâdileriyle yarılmış düzlükler hâlinde bir coğrafik yeryüzü şekli. Yükseklikleri beş […]

Alm. Sommer, Fr. Été, İng. Summer. En sıcak mevsimdir. Kuzey yarım kürede günlerin en uzun olduğu günden başlar, gece ve gündüzün eşit olmasına kadar devâm […]

Alm. Sommerschlaf, Fr. Estivation, İng. Estivation. Sıcak ve kurak iklim bölgelerinde yaşayan bâzı hayvanların, zor şartları atlatmak için çok sıcak yaz günlerini uyku veya uyuşukluk […]

Alm. Registrierkasse (f), Fr. Caisse (f), enregistreuse, İng. Cash register. Satış merkezlerinde satılan malın cinsini, miktarını fiyatını, vergilendirme ve indirimini otomatik olarak kaydeden ve bunları […]

Alm. Schreiben (n), Fr. Ecriture (f), İng. Writing. Konuşma dışındaki muhâbereye imkân sağlayan belli mânâlara sâhip işâret ve şekillerden meydana gelmiş insan gözüne hitap eden […]

Avrupa’da yedi yıl süren iki ayrı savaş. 1563-1570 ile 1756-1763 yılları arasında oldu. 1563-1570 yıllarındaki Yediyıl Savaşları; Lübeck, Danimarka ve Polonya’dan meydana gelen ittifakın İsveç […]

Amerika Birleşik Devletlerinde Charles Taze Russel tarafından 1872’de kurulan, 1931 senesinden sonra kendilerini bu adla tanıtmaya çalışan misyoner teşkilâtına verilen ad. Teşkilâtın kurulduğu yıllardaki ismi […]

Alm. Windmühle (f), Fr. Moulin (m), à vent, İng. Windmill. Enerji üretmek için rüzgâr gücünden faydalanarak çalışan büyük pervâneli çarklı makina. Çok eski zamanlardan beri […]

Alm. Segelschiff, Segelboot (n), Segler (m), Fr. Voillier (m), İng. Sailboat, sailing -ship. Rüzgâr gücünden faydalanıp yol almak üzere direklerine kalın bez gerilen su aracı, […]

Alm. Schwarzshnabel-Sturmtaucher, Fr. Puffin, İng. Shearwater. Familyası: Yelkovangiller (Puffinidae). Yaşadığı yerler: Kuluçka zamânı hâricinde okyanuslarda yaşar. Özellikleri: Martı büyüklüğünde, perde ayaklı, göçmen bir kuş. Küçük […]

Alm. Futter, Fressen (n), Fr. Fourrage (m), pature (f), İng. Fodder, food. Hayvanlara yedirilen organik ve inorganik maddeler veya bunların karışımları. Yem hayvana madde ve […]

Alm. Futterpflanzen, Fr. Plantes fourrageres, İng. Fodder plants. Hayvanların beslenmesinde kullanılan bitkiler. Memleketimizde yetiştirilen önemli yem bitkileri necliyeler ve bakliyeler olmak üzere iki grup altında […]

Alm. Futtersack, Futterbeutel (m), Fr. Musette (f), sac (m) à avoine, İng. Nose-bag. İçinde hayvan yemi bulunan torba. Yüzyıllardır insanın en sâdık arkadaşı, taşıyıcı olan […]

Alm. Speiseröhre (f), Ösophagus (m), Fr. Oesophage (m), İng. Oesophagus, (ABD) esophagus. Hazım kanalının başlangıç kısmı. Yetişkin bir şahısta boyu 25 cm kadar olup, üç […]

Alm. Speisen (f. pl.), Gerichte (n. pl.), Fr. Repas, mets, plats (m. pl.), İng. Foods, meals. Vücûdun yapısında lüzumlu olan ve iş görmesi için gerekli […]

Alm. Schwur, Eid (m), Fr. Serment (m), İng. Oath. Allahü teâlânın adını anarak yapılan ahd ve verilen teminat. Yemin lügatte “kuvvet” demektir. Sözün, niyetin, işi […]

Alm. Unterirlische Städte, Fr. Les cités souterraines, İng. Underground cities. İlk ve ortaçağlarda insanların sürekli savaşlar sırasında düşmandan korunmak için yeraltında oydukları şehirler. Bilhassa Kapadokya […]

Alm. Grundwässer (n.pl.), Fr. Eaux (f-pl.) souferraines, İng. Subterranean waters. Yer altında biriken ve topraktaki boşlukları tamâmen doldurarak akan sular. Bunlar içme, kullanma, tarımda sulama, […]

Alm. Topinambur (m. f), Erdschocke (f), Fr. Topinambour, hélianthe tubéreux (m), İng. Jerusalem artichoke, Canada potato. Familyası: Bileşikgiller (Compositae). Türkiye’de yetiştiği yerler: Sebze bitkisi olarak […]

Alm. Erdnuss (f), Fr. Arachide; cacahouete (f), İng. Peanut, earth nut, ground nut. Familyası: Baklagiller (Leqüminosae). Türkiye’de yetiştiği yerler: Marmara, Ege ve Akdeniz bölgesinde yetiştirilir. […]

Ahmed Yesevî’nin ve talebelerinin tasavvufta tâkip ettikleri yol, tarîkat. Ahmed Yesevî hazretlerinin Yesî beldesinden olmasına nispetle onun yoluna Yeseviyye adı verilmiştir. Yeseviyye yolunun kurucusu olan […]

Alm. Grüner Halbmond (m), Fr. Croissant Vert (m), İng. The Green Crescent. Alkol ve uyuşturucu maddelerle mücâdele eden teşkilât. Birinci Dünyâ Harbinden sonra yurdumuzu işgal […]

Alm. Jade (f), Fr. Jade (m), İng. Jade. Asırlar boyunca mücevherât ve küçük heykel yapımında kullanılmış, en çok yeşil renkte bulunan sert, kıymetli taş. En […]

Alm. Waise, Fr. Arphelin, İng. Orphan. Babası ölmüş çocuk. Yetim, “tek kalma” anlamına gelen yetem kelimesinden alınmıştır. Babasından ayrı ve tek kaldığı için yetim denilmiştir. […]

Emevî halîfelerinin ikincisi. Eshâb-ı kirâmdan hazret-i Muâviye’nin oğludur. 646 (H.26)da Şam’da doğdu. Babası Suriye Vâlisiyken doğan Yezîd vâlilik konağında büyüdü. Babasının halîfeliği sırasında iki defâ […]

Hazret-i Ali’ye düşman olanlar ve şeytana tapınanlar. Hazret-i Ali, hazret-i Muâviye ile anlaştığı için Abdullah bin İbâd, hazret-i Ali’den ayrılarak Trablusgarb’a gitti. Kendilerinden başka herkesi […]

Adana-Antakya yolu üzerinde, Ceyhan Ovasına hâkim ortaçağda yapılmış bir kale. Ceyhan Nehri kıyısında Misis’in kuzeydoğusundadır. Halk arasında Yılanlı Kale, Şahmaran Kalesi olarak da bilinir. Yılanlı […]

Alm. Aronsstab (m); Aronswurz (f), Fr. Arum (m), İng. Arum. Familyası: Yılanyastığıgiller (Araceae). Türkiye’de yetiştiği yerler: Batı, Güney, Güneydoğu, Kuzey ve Orta Anadolu. 25-50 cm […]

Alm. Stern (m), Fr. Etoile (f) astre (m), İng. Star. Güneş gibi kendiliğinden ışık, ısı ve diğer elektromanyetik radyasyonları yayan ve uzayda galaksiler hâlinde gruplanmış […]

Alm. Dahlie (f), Fr. Dahilia (m), İng. Dahlia. Familyası: Bileşikgiller (Compasitae). Türkiye’de Yetiştiği Yerler: Park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir. Anavatanı Kuzey Amerika olan, […]

Alm. Dichte, Dichtigkeit (f), Fr. Densité (f), İng. Density. Homojen bir yapıya sâhip maddenin birim hacminin kütlesi. Yoğunluk birimi gram/cm3 (gram/mililitre) veya kg/m3 tür. Yoğunluk, […]

Alm. Joghurt (m, n), Fr. Yaourt, yogourt (m), İng. Yogurt. Sütün laktik asit (sütasidi) kültürleriyle mayalanması sonucunda elde edilen ekşimsi aromalı pelteleşmiş bir süt ürünü. […]

Alm. Richtung, Seite (f), Fr. Sens, cöté (m), İng. Direction. Herhangi bir şeyin yüzlerinin baktığı taraf. Coğrafyada yön denilince kuzey, güney, doğu ve batı denilen […]

Alm. Bestimmungen, Vorschriften (pl.) (ver-) Ordnung (f), Fr. Réglement (m), İng. Governing statute, instructions, drill book, regulation. Kânun ve tüzüklerin tatbiki için çıkarılan idârî düzenleyici […]

Alm. Müdigkeit, Ermüdung, Erschöpfung (f), Fr. Lassitude, fatigue (f), İng. Weariness, fatigue. Tekrarlanan uyarılara karşı adalenin kasılma şeklinde verdiği cevâbın giderek azalması ve vücutta bitkinlik, […]

Anadolu ve Rumeli’de göçebe olarak yaşayan, geçimlerini hayvancılıkla sağlayan ve mevsimlere göre ova veya yaylalarda kurdukları çadırlarda oturan Oğuz Türklerine verien ad. Bunlara Türkmenler adı […]

Kurtuluş Savaşında Ege bölgesinde faydalı hizmetleri görülen bir efe. 1896 senesinde Sultanhisar’ın Kavaklı köyünde doğdu. Köklü bir âileye mensup olan Yörük Ali, 1916’da İzmir’de askerliğini […]

Alm. Kreisbahn, Bahn (f), Fr. Orbite (m), trajectoire (f), İng. Orbit, trajectory. Çekim merkezi etrâfında bir cismin çizdiği döner hat. Yörüngenin bir başka adı da […]

Alm. Algen (pl.), Fr. Algues (pl.), İng. Algae. Tatlı veya tuzlu sularda yaşayan tek veya çok hücreli organizmalar. Su yosunları; mavi-yeşil su yosunları (Cyanophyceae) ve […]

Alm. Staatsgerichtshof (m), Fr. Haute Cour (f), İng. High Court. Çok yüksek seviyedeki yöneticilerin yargılandığı organ. Bu görev Anayasamıza göre Anayasa Mahkemesine verilmiştir. Yüce Dîvânda; […]

Alm. Hochofen (m), Fr. Haut fourneau (m), İng. Blast-furnace. İçine basınçlı hava üflenerek hızlı yanma sağlanan fırın. Yüksek fırınlar demir cevherinin yüksek bir sıcaklıkta ve […]

Anayasayla kurulmuş bağımsız yüksek bir kurul. 1982 Anayasasının 159. maddesi. Yüksek Hâkimler Kurulu ile ilgili olup şöyledir: “Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, mahkemelerin bağımsızlığı ve […]

Alm. Fingerhut (m), Fr. Digitale (f), İng. Foxglove. Familyası: Yüksükotugiller (Scrophulariaceae). Türkiye’de yetiştiği yerler: Anadolu. Başlıca Avrupa, Batı Asya ve Akdeniz bölgelerinde yayılmış olan iki […]

Alm. Hafer (m), Fr. Avoine (f), İng. Oats; oat. Familyası: Buğdaygiller (Graminae). Türkiye’de yetiştiği yerler: İç Anadolu, Marmara, Akdeniz bölgeleri. 50-150 cm boyunda, bir yıllık […]

Alm. Ei, Fr. Oeuf, İng. Egg. Dişi üreme hücresi. “Oogonium”un bölünmesinin son safhasında ortaya çıkan “oocyte” (olgunlaşmamış dişi gamet) olgun yumurta meydana getirmek üzere büyür […]

Alm. Wolle (f), Fr. Laine (f), İng. Wool. Koyun, keçi, deve gibi ot yiyen evcil hayvanların vücutlarını örten yumuşak kıvırcık kıl görünümünde organik elyaf. Hayvanları […]

Alm. 1. Land-smannschaft (f), 2. Volksgemeinschaft (f), 3. Staatsbürgeschaft (f), Fr. Compatriotisme (m), qualite (f) de compatriotisme, İng. Common citizenship. Bir memleketin mensubu olma hâli. […]

Türk ve İslâm devlet adamı, kumandanı ve meşhurlarından yirmi üçünün adı. Beş Endülüs Nasrî, ikişer Karahanlı, Muvahidin, Resûlî, birer Alâiye, Bengal, Fas Şerifleri, Karmatî, Keşmir, […]

Karahanlı edip, şâir ve devlet adamı. Doğu Türkistan’daki Balasagun şehrinde, muhtemelen 1017 yılında doğdu. Asil bir Türk ve Müslüman âileye mensup olduğu tahmin edilmektedir. Balasagun’da […]

Alm. Nest (n); Horst; Bau (m), Fr. Nid; repaire; alvéole (m), İng. Nest; home. Kuşların ve bâzı hayvanların barınak olarak kullandıkları yerler. Buralar yumurtlamak, yavrulamak, […]

Alm. Gesicht (n), Fr. Fare, figure (f), visage (m), İng. Face. Başın ön kısmında alında saçların bitim yerinde başlayıp, kulak önünden çene altına kadar sınırlanan […]

Alm. (Ober-) Fläche (f), Fr. Surface (f), İng. Surface. Cisimlerin uzay ile temas eden kısmı. İki boyutludur. Bir insanın, bir ağacın, bir dağın yüzeyi gibi […]

Alm. Oberflächenspannung, Fr. Tension superficielle, İng. Surface Tension. Sıvıların yüzeylerinin gerilmiş bir zar gibi davranması özelliği. Su damlacığının küresel biçimde olması yüzey gerilimi etkisindendir. Bir […]

Alm. Adsorption, Fr. Adsorption, İng. Adsorption. Katı maddelerin, elektriksel ve kimyâsal özelliklerine göre gazları veya çözünmüş maddeleri yüzeylerine çekerek birkaç molekül kalınlığındaki tabakalar hâlinde tutması […]

Alm. Schwimmen (n), Fr. Nage, Natotion, İng. Swimming. Suyun yüzeyinde ve içinde hareket etmeyi ve bir yöne doğru ilerlemeyi sağlayan hareketlerin bütünü. Bir çeşit su […]

Alm. Ring (m), Fr. Bague (f), anneau (m), İng. Ring. Parmağa takılan halka. Çeşitli mâdenlerden yapılan taşlı ve taşsız olanları vardır. Çok eski târihlerden beri […]

On dört ve on beşinci yüzyıllarda İngiltere ve Fransa krallıkları arasında belirli aralıklarla devam eden savaşlar. Bu iki krallık arasında 12. yüzyıldan sonra, İlk Yüzyıl […]

Türk alfabesinin 29. harfi ve Türkçede bu harfin işâret ettiği ses. Z, bir diş ünsüzüdür. Z, ana Türkçeden beri bütün Türk dil ve diyalektlerinde kullanılan […]

Alm. Sieg, Triumph, Fr. Victoire, İng. Achievement, victory. Savaşta kazanılan başarı. Düşmanın bozguna uğratılması. Uzun bir geçmişe sâhip Türk milletinin târihe altın harflerle yazılmış zaferleri […]

Başkumandanlık Meydan Muhârebesinin kazanıldığı, 30 Ağustos 1922 târihini yâd etmek için her yıl 30 Ağustosta kutlanan millî bayram. Zafer Bayramı, Türkiye’de, Kıbrıs’ta ve dış temsilciliklerinde […]

Alm. Oleander, Rosenlorbeer (m), Fr. Laurier (m) rose, İng. Orleander. Familyası: Zakkumgiller (Apocynaceae). Türkiye’de yetiştiği yerler: Batı ve Güney Anadolu. Haziran-eylül ayları arasında beyaz veya […]

Alm. Hundsgiftgewächse, Apozynazeen pl. Fr. Apocynacées, apocynées pl., İng. Apocynaceae. Çoğu tropikal bölgelerde yetişen, süt taşıyan, yaprak dökmeyen ağaç ve çalılar. Yapraklar karşılıklı veya üçlü […]

Alm. Zeit (f), Fr. Temps (m), İng. Time. Değişmekte olan bir standart hâdiseyle kıyaslanarak ölçülen; başlangıç ve son kabul edilebilecek iki hâdise veya vakit arasında […]

Alm. Lilie (f), Fr. Lis (m), İng. Lily. Familyası: Zambakgiller (Liliaceae). Türkiye’de yetiştiği yerler: Batı Anadolu ve Karadeniz bölgesi. 50-100 cm boyunda beyaz, sarı veya […]

Alm. Liliazeen, Liliengewächse pl., Fr. Liliacées pl., İng. Liliaceae. Dünyânın çoğu yerlerinde yayılmış olan, fakat sıcak bölgelerde daha çok rastlanan, çoğu çok yıllık, otsu, bir […]

Alm. Pronomen, Fürwort (m), Fr. Pronom (m), İng. Pronoun. Bir ismin yerine kullanılan, ismin yerini tutan kelime veya ek. İsim olmayıp ismin yerini tutan kelimelerdir. […]

Yurt içinde genel düzen ve güveni korumakla görevli askerî teşkilâta eskiden verilen ad. Osmanlı Devletinde 19. yüzyılın sonlarına kadar İstanbul’da zâbıta işleri Yeniçeri Ağalarıyla, Kaptanpaşalar, […]

Alm. Verlust, Schaden (m), Fr. Perte (f), dommage (m), İng. Loss, damage. Bir işletmenin öz sermâyesinde meydana gelen eksilme. Bir iktisâdî birimin giderleri, gelirlerini aşınca […]

Alm. Umschlag (m), Kuvert (n), Fr. Enveloppe (f), contenant (m), İng. Envelope; cover; wrap. İçinde muhâfaza ettiği maddenin dışardan görülmesini ve dışarıya sızmasını önleyen, kullanma […]

Alm. (Ab) schwachung (f); Entkräftung (f), Fr. Affaiblissement (m), atténuation (f), İng. Debility, attenuation. Çeşitli sebeplere bağlı olarak, kişinin kilo kaybetmesi hâli. Zayıflamaya yol açan […]

Alm. Topas (m), Fr. Topaze (f), İng. Topâz. Flüorlu alüminyum silikat Al2SiO4(OH,F)2 yapısında, kıymetli taş özelliğine sâhip silikat minerali. Beyaz zebercet buji porseleni yapımında kullanılır. Isıya […]

Meşhur dört büyük ilâhî kitaptan biri. Allahü teâlâ tarafından Dâvûd aleyhisselâma indirilmiştir. Benî İsrâil’in peygamberlerinden olan Dâvûd aleyhisselâm, peygamberlikle sultanlığı kendinde toplamış bir peygamberdir (Bkz. […]

Alm. Gitt, Fr. Poison, İng. Poison. İnsan veya canlı vücûduna girince kimyevî tesiriyle, organların vazifesini bozan, hattâ öldürebilen maddelere verilen genel ad. Aslında zehirin umûmî […]

Alm. Vergiftungen (f. pl.), Fr. Empoisonnements (m. pl.), intoxications (f. pl.), İng. Poisonings. Bir zehirin organizmaya alınması, birikmesi veya organizmanın bunu kendi bünyesinde üretmesi neticesinde […]

Alm. Giftgase (n. pl.), Fr. Gaz (m. pl.) toxiques (asphyxiants), İng. Poison gases. Düşman birliklerinin doğrudan doğruya veya yiyeceklerini etkilemek sûretiyle hareket kâbiliyetini azaltmak maksadıyla […]

Alm. Intelligenz, Klugheit (f), Fr. Intelligence, İng. Intelligence. En geniş mânâsıyle bir genel zihin gücü. Psikolog Terman’a göre, zekâ “mücerret (soyut) düşünme yeteneği”dir. Davis, zekâyı, […]

Alm. Schwachsinn (m), Fr. Arrierations (f. pl.) mentales, İng. Feeble-mindedness, backwardness. Çeşitli sebeplerden dolayı meydana gelen ve değişik derecelerde olabilen zekâyla ilgili hastalıklar. Zekâ, öğrenme, […]

Târihçi yazar. 10 Aralık 1890’da Başkırdistan’ın Sterlitamak şehrinde doğdu. İlk tahsiline Ötek Medresesinde başladı. Gayri Rus Muallim Mektebi ve Kazan Üniversitesinde tahsil hayâtına devam etti. […]

Alm. Erdeben (n), Fr. Tremblement de terre, séisme (m), İng. Earthquake. Yeraltındaki kayaların büyük basınçların tesiriyle değişmesi ve kırılması neticesinde yeryüzünde meydana gelen sarsıntı. Binâlarda […]

Tefsir, fıkıh ve lügat âlimi. İsmi, Kâsım bin Ömer, künyesi Ebü’l-Kâsım, lakabı Allâme Cârullah’tır. 1074 (H.467) senesinde Hârezm’in Zemahşer kasabasında doğdu. 1144 (H.538)te bir arefe […]

Alm. Ing-werstaude (f), Ingwer (m), Fr. Gingembre (m), İng. Ginger. Familyası: Zencefilgiller (Zingiberaceae). Türkiye’de yetiştiği yerler: Yetişmez. 100 cm boyunda kamış görünüşünde çok yıllık otsu […]

Alm. Zingiberazeen, Ingwegewächse pl., Fr. Zingibéracées pl., İng. Zingiberaceae. Tropik ve Subtropik bölgelerde yetişen sürünücü rizomlu veya yumrulu çok yıllık otsu bitkiler. Yapraklar büyük saplı, […]

Alm. Neger, Schwarzer (m), Fr. Nègre (m), İng. Negro, black. Genellikle Afrika’da yaşayan siyah bir ırk. Afrika kelimesinin anlamı da siyah demektir. Nuh aleyhisselâmın üç […]

İran’daki Müslüman hânedanlardan. Zendler Hânedanı, Kaçarlardan Ali Merdan’ın Luri asıllı bir askeri olan Muhammed Kerim Zend tarafından Güney İran’da kuruldu. Muhammed Kerim Zend, Ali Merdan’ı […]

Büyük Selçuklu Sultanı Melikşâh’ın kumandanı, Aksungur’un oğlu İmâdeddîn Zengî tarafından el-Cezîre ve Sûriye’de kurulan atabeylik. Irak Seçluklu Sultanı Mahmûd, iki oğluna atabey tâyin ettiği Zengî’yi […]

Osmanlı ve Avusturya orduları arasında, 11 Eylül 1697’de, Tisa Irmağı kıyısındaki Zenta’da yapılan ve Osmanlıların mağlubiyetiyle sonuçlanan savaş. Avusturya ile harpler 1683 yılında başladı. Sultan […]

Alm. Zeppelin (m), Luftschiff (n), Fr. Zeppelin (m), İng. Zeppelin, airship. Hafif bir gazla doldurularak havada askıda kalma özelliği kazandırılmış, idâre edilebilir balonlu hava gemisi. […]

Zeplinin ilk yapımcısı. Württemberg’in başlıca mahkeme görevlilerinden birinin oğludur. Ludwigsburg Askerî Akademisini, Tübingen Üniversitesini bitirmiş ve 1859’da askerî görev almıştır. 1864’te ABD’ye giden Zeppelin, Amerikan […]